Պատմություն

Առաջին քարրտեզ․

դասախոսություն ճշտի մասին․

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=5165307070250958&id=100003151495906&sfnsn=mo

Առասպելներ
Հայկ և Բել

Հայկը, չցանկանալով հպատակվել Ասորեստանի տիրակալ տիտանյան Բելին, իր տոհմով Բաբելոնից գալիս է Արարադի երկիրը, ապա անցնում Հարք գավառ, հիմնում իր անունով բնակավայր՝ Հայկաշենը, և բնակվում այնտեղ: Հանդուգն ու փառասեր Բելը որդիներից մեկի գլխավորությամբ պատգամավորություն է ուղարկում Հայկի մոտ՝ առաջարկելով հնազանդություն և խաղաղություն, սակայն Հայկը խստությամբ մերժում է: Բելը որոշում է ուժով հնազանդեցնել նրան և մեծ զորքով մտնում է Արարադի երկիր: Հայկը որդիներով ու թոռներով ընդառաջ է գնում Բելի զորաբանակին և Վանա լճի ափին մարտի բռնվում: Կռվի ժամանակ, ճանաչելով Բելին, Հայկը երեքթևյան նետով հարվածում է նրա կրծքին, որը, դուրս գալով Բելի թիկունքից, խրվում է գետնի մեջ: Բելն անշնչացած տապալվում է, իսկ ջախջախված բաբելական բանակը փախուստի է դիմում:

Արա Գեղեցիկ և Շամիրամ

Ասորեստանի թագուհի Շամիրամը հրապուրվել է Հայոց թագավոր Արայի գեղեցկությամբ, ձգտել տիրել նրան։ Խոստումներն ու ընծաները արդյունք չեն տվել։ Շամիրամը վճռել է զենքի ուժով հասնել իր նպատակին։ Արայի դաշտում տեղի ունեցած Ճակատամարտում Արան զոհվել է։ Շամիրամի հանձնարարությունն Արա Գեղեցիկին պատերազմից հետո իր մոտ կենդանի հասցնելու մասին ձախողվել է։ Շամիրամը նրա մարմինը դրել է ապարանքի վերնատանը՝ կենդանացնելու հույսով։ Դիակը քայքայվում է։ Շամիրամը իր սիրեկաններից մեկին է հագցրել Արայի զգեստները, հայտարարել, թե նա կենդանացել է։

Տորք Անգեղ

Տորք Անգեղը չի գործածում ոչ թուր և ոչ նետ, այլ միայն իր տեսքով սարսափ է ազդում թշնամիների ու չարագործների վրա։ Բայց երբ նրանք երես են առնում, այն ժամանակ նա դիմում է ուժին։ Չարժե նրան զայրացնել, որովհետև այն ժամանակ արդեն փրկություն չի լինի։ Մի անգամ թշնամիները նավով գալիս են Պոնտական կամ Սև ծովի ափ և այնտեղից հարձակվում Հայոց բնակավայրերի վրա։ Մեծ ավերածությունների ու կոտորածի լուրը հասնում է Տորքին և նա ելնում է թշնամիների դեմ։ Վերջիններս, սարսափած նրա վիթխարի հասակից, ամեհի ուժից և իրենց շարքերում գործած կոտորածից, վազում են դեպի Պոնտոսի ափ՝ իրենց նավերով փախչելու հսկայից։ Տորքը մի փոքր ուշ է հասնում, երբ թշնամիների տորմիղը ափից բավականին հեռացել էր, և ինքն այլևս չէր կարող հասնել նրանց։ Եվ գազազած հսկան լեռներից բլրաչափ ժայռեր է պոկում ու նետում նրանց ետևից։ Ծովում, ժայռերի անկման վայրում, զորեղ ալեկոծություն է բարձրանում, և թշնամիների նավերը խորտակվում են։

Վիպերգեր
Արտաշես և Սաթենիկ

Ալանները կողոպուտի նպատակով ներխուժել էին Հայաստան։ Հայոց արքա Արտաշեսը դուրս էր եկել նրանց դեմ պատերազմի։ Ալանների ազգը փոքր-ինչ ետ է նահանջում և Կուր գետն անցնելով՝ հյուսիսային կողմից բանակ է դնում գետի ափին։ Արտաշեսը գալիս բանակում է գետի հարավային կողմում և գետը բաժանում է երկուսին։ Հայոց զորքերն, Ալանների որդուն բռնելով, տանում են Արտաշեսի մոտ, Ալանների թագավորը հաշտություն է խնդրում՝ խոստանալով տալ ինչ ցանկանա։ Արտաշեսը չի համաձայնում ետ վերադարձնել պատանուն, պատանու քույրը՝ Սաթենիկը, գալիս է գետի ափը և թարգմանների միջոցով ձայն է տալիս Արտաշեսին, ասելով, թե նա հաղթող է, բայց խնդրում է, որ հետ տա պատանուն, քանի որ նրա համար օրենք չէ այլ դյուցազունների զավակներին կյանքից զրկել, կամ ծառա սարգել ու երկու երկրներում հավերժ թշնամություն հաստատել: Արտաշեսը, լսելով այդպիսի իմաստուն խոսքեր և տեսնելով գեղեցիկ արքայադստերը, սիրահարվում է նրան։ Նա անմիջապես իր դայակ Սմբատ Բագրատունուն ուղարկում է ալանների թագավորի մոտ՝ խնդրելու Սաթենիկի ձեռքը։ Ալանաց թագավորը, ըստ իրենց սովորության, գլխագին է պահանջում դստեր համար, որի պատճառով Արտաշեսը որոշում է փախցնել Սաթենիկին: Արտաշեսը Սաթենիկին բերում է Արտաշատ մայրաքաղաք։ Արտաշեսը շքեղ հարսանիք է կազմակերպում և Սաթենիկի հետ ամուսնանում: 

Դասարանական աշխատանք

1. Ովքե՞ր են քրիստոնեությունը տարածել Հայաստանում, ի՞նչ համայնքներ կային Հայաստանում I դարում։ 
Հայաստանում քրիստոնեությունը տարածել են սուրբ Թադեոսը և սուրբ Բարդուղիմեոսը։ Հայաստանի Առաջին համայնքը կազմավորվել է Սանատրուկ թագավորի հիմնած քաղաքում` Մծարքում։ Կործանումից հետո համայնքը տեղափոխվեց Աշտիշատ։

2. Ովքե՞ր էին Հռիփսիմյան կույսերը, որտեղի՞ց եկան, ի՞նչ գործունեություն ծավալեցին և ինչպիսի՞ ճակատագիր ունեցան։
Հռիփսիմյանց կույսերը առաքինազարդ վանական կյանք են վարել Հռոմում, իրենց մայրապետի՝ Գայանե կույսի առաջնորդությամբ:  Հռոմի Դիոկղետիանոս կայսրի (284-305) հալածանքներից խուսափելով՝ ի վերջո ապաստանել են Հայաստանում: Հռիփսիմեին ենթարկում են շատ չարչարանքների, քանի որ նա հրաժարվել էր Տրթատ III-ից և Հռոմի կայսրից: Հռիթսիմե կույսին այրել են, իսկ Հռիփսիմեի 32 հավատակից վկայուհիներին սրահարել են:

3. Ինչպե՞ս Տրդատ III արքան ընդունեց քրիստոնեությունը, և Հայաստանը դարձավ առաջին քրիստոնյա պետություն։
Քրիստոնեությունը Հայաստանում ընդունվեց 301թ.։ Գահակալման առաջին տարիներին Տրդատ Գ-ն հոր և Դիոկղետիանոսի օրինակով հալածել է քրիստոնեության հետևորդներին: Խոշտանգել է իրեն հավատարմորեն ծառայած, քրիստոնեության ջատագով Գրիգորին (Սբ Գրիգոր Լուսավորիչ): հրամայել է գցել Արտաշատի արքունի բանտի մահապարտների գուբը: Հետո Գրիգոր Լուսավորիչը բուժում է դիվահարված Տրդատ III: Տրդատ Գ-ն, հակառակ «դաշնակից» Հռոմեական կայսրության տիրակալի կամքի, ընտրել է գաղափարաքաղաքական ու կրոնական նոր ուղի և քրիստոնեությունը 301 թ-ին Հայաստանում հռչակել պետական կրոն: 

4. Ի՞նչ փոփոխություններ տեղի ունեցան Հայաստանում քրիստոնեություն ընդունելուց հետո։
Հայաստանում քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակելը մեծ ազդեցություն ունեցավ հայ ժողվրդի և պետության, հոգևոր կյանքի ու մշակույթի, գիտության ու աշխարհընկալման հետագա ընթացքի վրա։

«Քրիստոնեության հռչակումը պետական կրոն»

Ծանոթացե՛ք հետևյալ թեմայի հետ՝ «Քրիստոնեության հռչակումը պետական կրոն»

Պատասխանե՛ք հետևյալ հարցերին

1. Ի՞նչ քրիստոնեական հայտնի համայնքներ կային Հայաստանում I դարում։
Համարվում է, որ քրիստոնյա առաջին համայնքը Հայաստանում կազմավորվել է Սանատրուկ թագավորի հիմնադրած քաղաք Մծուրքում, իսկ նրա կործանումից հետո այդ համայնքը փոխադրվել է մոտակա Աշտիշատ։
2. Ինչպիսի՞ սոցիալ-քաղաքական նախադրյալներ կային Հայաստանում Քրիստոնեության պետական կրոն դառնալու համար։
Հայոց Աբգար թագավորի օրոք և հաջորդ տարիներին Քրիստոսի տասերկու աշակերտներից Սբ. Թադեոս և Սբ. Բարդուղիմեոս առաքյալների քարոզչությամբ Հայոց աշխարհում ավերվում է քրիստոնեական ուսմունքը։ Այսպես՝ 1-ին դարում նրանց կողմից դրվում են հայ առաքելական եկեղեցու հիմքերը։ 3-րդ դարիկեսից Հայաստանի համար քաղաքական և կրոնական իրադարձությունները պայմանավորված էին Սասանյան Պարսկաստանի նվաճողական քաղաքականության դեմ հայ ժողովրդի դիմակայությամբ։ Հայոց գահին Սասանյանները նշանակում էին իրդնց թագաժառանգին։ Այդ խառնաշփոթ շրջանում զրադաշտական մոգերը քանդում էին հայոց հեթանոսական պաշտպանմունքի շինությունները։ Մոգերը հին հայոց հեթանոսական պաշտպանմունքի տաճարային կենտրոնները այլափոխել, կամ ավերածության էին ենթարկել նախքան Հռոմեական կայսրությունից արքայազն Տրդատի և Գրիգորի վերադարձը Հայաստան։ Հոգևոր և քաղաքական ոլորտներում հայ ժողովրդի ինքնիշխանության և ազգային արժեքների պաշտպանությունը անհրաժեշտություն էր դարձնում քրիստոնեության պետականորեն ընդունումը։
3. Ի՞նչ փոփոխություներ տեղի ունեցան Քրիստոնեության ընդունումից հետո Հայաստանում։
Հայաստանում քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակելը մեծ ազդեցություն ունեցավ հայ ժողվրդի և պետության, հոգևոր կյանքի ու մշակույթի, գիտության ու աշխարհընկալման հետագա ընթացքի վրա։

Մարտի 7-11

Ընթերցե՛ք հետևյալ թեման՝ <<Հայաստանը Ք.ա. VII դարավերջից մինչև Ք.ա. 330-ական թվականները>>

Պատասխանե՛ք հետևյալ հարցերին՝

1. Ե՞րբ և Հայկական լեռնաշխարհի ո՞ր հատվածում էր վերականգնվել Սկայորդու իշխանությունը: Սեպագիր աղբյուրներում ի՞նչ անունով էր հիշատակվում այդ իշխանությունը:
   Մ․թ․ա․ VII դարի առաջին կեսին Սեպագիր արձանագրություններում վերականգնվում է Սկայորդու իշխանությունը, որը հիշատակվում է պետական կազմավորում՝ Արմե-Շուբրիա անվանումով։
2. Ներկայացրե՛ք Պարույր Սկայորդու քաղաքական գործունեությունը:
   Պարույր Սկայորդին գհակալել է մ.թ.ա. 612–585 թթ.-ին։ Պարույրն ակտիվորեն ներքաշվում է Առաջավոր Ասիայի երկու հզոր պետությունների՝ Մեդիայի (Մարաստան) և Բաբելոնիայի՝ Ասորեստանի դեմ մղած պայքարին։ Պարույր Սկայորդին միավորեց Վանա լճից մինչև Եփրատ գետն ընկած տարածքը, որից հետո Ասորեստանի դեմ դաշինք կնքեց Բաբելոնի և Մարաստանի հետ: Այն բանից հետո, երբ մ․թ․ա․ 612 թվականին համատեղ զորքերը գրավեցին թշնամու մայրաքաղաք Նինվեն, նա դարձավ Հայաստանի թագավոր։ Նրա իշխանության ներքո արդեն մ․թ․ա․ 609 թվականին միասնական զորքը գրավեց Կարքեմիշը, որը վերջնականապես կործանելու էր Ասորեստանը։
3. Ներկայացրե՛ք (ամփոփ) Երվանդ Սակավակյացի գործունեությունը:
   Երվանդ I Սակավակյաց գահակալել է Ք.ա.570-560 ական թթ.: Ըստ Քսենոփոնի՝ Երվանդը Հրաչյայի կամ Արտաշես Առաջինի ամենահեղինակավոր զորավարներից էր, ով ունեցել է ընդարձակ տիրապետություն, շուրջ 3000 արծաթ տաղանդ հարստություն, 40 հազար հետևակային և 8 հազար հեծելակային զինվորական ուժ: Երվանդի որդիներն էին Տիգրանը և Շավարշը, իսկ աղջկիկը Տիգրանուհին էր, ում հայրը կնության էր տվել Աժդահակին։ Վերջինս հոր մահից հետո դարձել էր Մարաստանի թագավոր, ստացել է նրա օժանդակությունը ու կարգվել Հայոց արքա, որի իշխանության տակ անցան՝ Կապադովկիայի, Կոմմագենեյի, Փոքր Հայքի և Մեծ Հայքի ընդարձակ տարածքները: Մ.թ.ա. 585-550թթ. Երվանդն ընդունել է Աժդահակ թագավորի գերիշխանությունը, վճարել տարեկան 50 տաղանդ հարկ, հայկական զորամասերով մասնակցել Մարաց արշավանքներին: Սակայն, երբ Աժդահակը պատերազմի է դուրս եկել Բաբելոնիայի դեմ, Երվանդը հրաժարվել է մասնակցել։ Մարաստանի զորքերի գլխավոր հրամանատար Կյուրոս Աքեմենյանը ներխուժել է Հայաստան, կալանավորել Երվանդին և նրա ընտանիքին։ Երվանդի գահաժառանգ որդի Տիգրանի միջնորդությամբ կնքվել է նոր հաշտություն Մասնակցել է Աժդահակ արքայի մարական արշավանքին, տարեկան վճարել հարկ, պարտավորվել զորքի կես մասով մասնակցել արշավանքներին։
4. Արդյո՞ք ճիշտ էր Մարաստանի դեմ ամպստամբությունը և Աքեմենյան Պարսկաստանի հետ դաշինքը: Հիմնավորե՛ք:
5. Ի՞նչ գիտեք Բեհիսթունյան արձանագրության մասին: Ի՞նչ լեզուներով և ի՞նչ անվանումներով էր հիշատակվում Հայաստանը:
   Արձանագրությունն իր մեջ ներառում է Պարսից արքա Կոմբյուսեսի մահից հետո Աքեմենյան տերության մեջ ծագած ապստամբությունների և դրանք Դարեհ Ա կողմից ճնշման պատմության վերաբերյալ։ Բեհիսթունի արձանագրությունը եռալեզու էր․պարսկերեն, բաբելոներեն, էլամերեն։ Պարսկերեն հատվածում Հայաստանը հիշատակվում էր Արմինա, էլամերենում Հարմինույա, իսկ բաբելոներենում Ուրարտու: Նույն արձանագրությունը հաղորդում է, որ հայազգի Արախան՝ Խալդիտայի որդին էր ղեկավարում Դարեհի դեմ Բաբելոնում բարձրացրած ապստամբությունը, որը նույնպես ճնշվեց:
6. Նկարագրե՛ք Աքեմենյան Պարսկաստանի XIII սատրապությունը:
7. Ինչպիսի՞ տեղեկություններ է հաղորդում Քսենոֆոնը Հայաստանի մասին:

Վանի թագավորություն

Վանի թագավորությունը կոչվել է նաև՝ Բիայնիլի, Ուրարտու, Նաիրի, Աստվածաշնչում կոչվել է՝ Արարատյան թագավորություն:
Վանի առաջին թագավորը եղել է Սարդուրի I-ը, կառավարել է Մ.Թ.Ա 835-825թթ.: Նա ուժեղացրել է երկիրը և ստեղծել Վան մայրաքաղաքը (Տուշպա):
Սարդուրի I-ին հաջորդում է Իշպուինին (825-810թթ.), որը իրականացնում է մի շարք բարեփոխումներ և շարունակում հզորացնել երկիրը։

Իշպուինին հաջորդեց Մենուան, նրա որդին: Երբ Մենուան գալիս է իշխանություն ունենում է հզոր բանակ, ուներ ամեն ինչ որպեսզի սկսեր առաջին նվաճումները: Մենուան փորում է 72կմ թունել, որի շնորհիվ Վանա լճից ջուր է մատակարորում դեպի Վան: Թունելը կոչվում էր Մենուայի ջրանցք, հետո կոչվեց Շամիրամի ջրանցք (Շամիրամը Ասորեստանի թագուհին էր): Այդ թունելը մինչև հիմա օգտագործում են թուրքրեը: Մենուան գրավում է գրեթե ամբողջ Հայկական լեռնաշխարհը: Մենուան կառավարել է Մ.Թ.Ա 810թ.-ից 786 թվականներին:
Մենուաին հաջորդում է իր որդին՝ Արգիշտի I հզոր արքան, նա կառավարել է Մ.Թ.Ա 786-ից 764թ.: Արգիշտին սկսում է ջաղջախել հարևան երկրներին, հասնում է մինչև Թուրքիայի կեսը, հյուսիսում հասնում է մինչև Հյուսիսային Կովկաս, հարավում մինչև Բաբելոն: Ասորեստանի զորքերին մի քանի անգամ ջաղջախում է: Ասորեստանին երեք կողմից վերցնում է շրջափակման մեջ՝ հյուսիսից, հարավից և արևելքից:
Արգիշտիին հաջորդեց նրա որդին՝ Սարդուրի II, 764-ից 735 թվականներին:
Սարդուրիի թագավորությունը նաև կոչվում էր չորս ծովերի երկիր, այդ չորս ծովերն են՝ Սև ծով, Կասպից ծով, Միջերկրական ծով և Պարսից ծոց, այս չորս ծովերը վերցրել էր իր վերահսկողության տակ:
Այդ ժամանակ ասորեստանի թագավորն էր Թիգլաթպալասար III-ը: 743թ. տեղի է ունենում այդ ժամանակվա ամենահզոր ճակատամարտը, սակայն Սարդուրի II-ի բանակին չի հաջողվում՝ հաջողությամբ հաղթել: Ութ տարի անց Թիգլաթպալասար III հարձակվում է Վանի թագավորության վրա, բայց լուրջ հաջողությունների չի հասնում:
Սարդուրի II-ին հաջորդում է նրա որդին՝ Ռուսա I-ը: Ռուսա I-ը կատարել է շինարարական աշխատանքներ, մեծացրել է պետության տարածքը, հյուսիս-արևելքում և հարավ-արևելքում: Նա կառավարել է 735-710թթ.: Ռուսա I-ին հաջորդում է նրա որդին՝ Արգիշտի II-ը (714-685):

Վանի թագավորության կործանումը

Ռուսա II-ից հետո Վանի թագավորոթյունն աստիճանաբար թուլացավ: Նրան հաջորդած Սարդուրի III-ն ասորեստանյան արձանագրություններում հիշատակվում է միայն մեկ անգամ՝ Ք. ա 643թ.: Սարդուրի III-ից հետո իշխել է նրա որդին Սարդուրի IV-ը, որի գահակալման շրջանի դեպքերի մասին մեզ գրեթե ոչինչ հայտնի չէ: Համեմատաբար լուսաբանված է Ռուսա III-ի (Էրիմենայի որդու) իշխանության շրջանը: Նրա թողած արձանագրությունները հայտաբերվել են Վանա լճի արևելյան շրջանների և Արարատյան դաշտի հնավայրերում: Դա ցույց է տալիս նաև, որ նրա օրոք պետության սահմանները նեղացել էին՝ ընդգրկելով Վանա լճի ավազանն ու Արարատյան դաշտը: Վանի թագավորության թուլացմանը և անկմանը նպաստեցին նաև հյուսիսից ասպատակող սկյութական ցեղերրը: Երբ և ինչպես է անկում ապրել Վանի թագավորթյունը, ստույգ հյտնի չէ: Վանի արքայատոհմից իշխանության անցումը հաջորդ արքայատոհմին կատարվել է առանց լուրջ պատերազմական գործողությունների: Դա տեղի է ունեցել Ք. ա. 609թվականը:

Հայկական լեռնաշխարհ

1. Այն աշխարհագրական միջավայրը որտեղ ստեղծվել է հայակական պետությունները, հայկական բարձրավանդակ, հայկական լեռնաշխարհ, հայկական կղզի։

2. Ինչքան մակերես ունի Հայաստանը։
Հայաստանի մակերեսը՝ 400000 կմ2:

3. Նշեք հայկական 3 խոշոր լճերը։
Խոշոր լճերն են՝ Վանա, Սևան, Ուրմիա:

4. Նշեք հայկական լեռնաշխարհի 2 ամենաբարձր գագաթները։
Արարատ և Սաբալան:

5. Նշեք Հայաստանի Հանրապետության 2 ամենաբարձր գագաթները։
Կապուտջուղ և Արագած:

6. Նշեք հայակական լեռնաշխարհի խոշոր գետերը։
Եփրատ, Տիգրիս, Կուր, Արաքս:

7. Ըստ աշխարհացույցի Մեծ Հայքը քանի նահանգների էր բաժանվում և բոլոր նահանգները միասին քանի գավառ են կազմում։
Մեծ Հայքը բաժանվել է 15 մասի, և 195 գավառների:

8. Հայկական թագավորությունների մայրաքաղաքները։

Պատմություն

1. Պատասխանե՛ք հետևյալ հարցերին
   1-Վանի թագավորության որ արքայի օրոք է թագավորությունն ունեցել տարածքային ամենամեծ աճը։ Նշեք այդ սահմանները։
   2-Ի՞նչ իրադարձություններ տեղի ունեցան մ․թ․ա․ 743 և 735 թվականներին։
   3-Նկարագրե՛ք Ռուսա I-ի կատարած արշավանքները։
   4- Ինչու՞ Ռուսա I-ի բանակաը մ․թ․ա․ 716 թվականին անհաջողություն կրեց, ի՞նչպիսի հետևանքներ ունեցավ պարտությունը։
   5-Ինչպե՞ս կգնահատեք Ռուսա II-ի դիվանագիտական քաղաքականությունը։
2. Վերլուծե՛ք
   Ինչու՞ Վանի թագավորությունը կործանվեց։

Առաջադրանք նախատեսված 9-րդ դասարանի սովորողների համար․ դեկտեմբերի 20-25

Արցախյան Առաջին (1991-94 թթ․) պատերազմում հայկական զինված ուժերի ստացված ռազմական գործողությունները

Ընտրե՛ք ռազմական գործողություններից մեկը

Հիմնավորե՛ք այդ գործողությունը նշանակությունը և կարևորությունը

Մանրամասնե՛ք այդ ռազմական գործողության մանրամասները

Երկրորդ համախհարաին պատերազմ

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ (սեպտեմբերի 1, 1939 - սեպտեմբերի 2, 1945) : Պատերազմում ներքաշված էին աշխարհի երկրների մեծ մասը ներառյալ բոլոր մեծ տերությունները, որոնք ձևավորել էին երկու հակամարտող ռազմական դաշինքներ։ Ձևավորված ռազմական դաշինքներն էին Հակահիտլերյան խմբավորումը և Առանցքի երկրները։ Այն ամենասփռված պատերազմն էր համաշխարհային պատմության մեջ, որին ուղղակի մասնակցում էր ավելի քան 100 միլիոն մարդ 30 երկրներից։ Այն ուղեկցվեց մեծ մարդկային կորուստներով, ներառյալ խաղաղ բնակչության շրջանում, այդ թվում Հոլոքոստը (որի ժամանակ մոտ 11 միլիոն մարդ սպանվեց) և բնակավայրերի և արդյունաբերական կենտրոնների ռազմավարական ռմբակոծությունը), որոնց ժամանակ սպանվեց մոտ մեկ միլիոն մարդ՝ ներառյալ Հիրոսիմայի և Նագասակիի ատոմային ռմբակոծումները, ընդհանուր հաշվարկներով պատերազմի զոհ գնացին 50-ից 85 միլիոն մարդ։ Այն դարձավ մարդկության պատմության ամենաարյունալի պատերազմը։

Ճապոնական կայսրությունը ձգտում էր առավելության հասնել Ասիայում և Խաղաղ օվկիանոսում և արդեն գտնվում էր պատերազմի մեջ Չինաստանի հանրապետության հետ 1937 թվականից, սակայն հիմնականում նշվում է, որ համաշխարհային պատերազմը սկսվել է 1939 թվականի սեպտեմբերի 1-ին, երբ Նացիստական Գերմանիան ներխուժեց Լեհաստան և նրան պատերազմ հայտարարեցին Ֆրանսիան և Միացյալ Թագավորությունը։ 1939 թվականի վերջում և 1941 թվականի սկզբում մի քանի արշավանքի և պայմանագրերի շնորհիվ Գերմանիան նվաճեց կամ իր վերահսկողության տակ առավ մայրցամաքային Եվրոպայի մեծ մասը և ռազմական դաշինք կնքեց Իտալիայի և Ճապոնիայի հետ։ 1939 թվականի օգոստոսին կնքված Մոլոտավ-Ռիբենտրոպ պակտով Գերմանիան և ԽՍՀՄը մասնատեցին և անեքսավորեցին Եվրոպայում իրենց հարևանների տարածքները, այդ թվում Լեհաստանը, Ֆինլանդիան, Ռումինիան և Մերձբալթյան երկրները։ Պատերազմը շարունակվում էր հիմնականում Առանցքի ուժերի և Միացյալ թագավորության ու Բրիտանական համագործակցության երկրների միջև, պատերազմի թատերաբեմերն էին Հյուսիսային Աֆրիկան և Արևելյան Աֆրիկան։ 1941 թվականի հունիսի 22-ին Եվրոպայի Առանցքի ուժերը ներխուժեցին Խորհրդային միություն, բացելով մեծագույն ցամաքային ռազմաճակատը պատմության մեջ, որում ներառվեցին Առանցքի ուժերի հիմնական զորքերը։ 1941 թվականի դեկտեմբերին Ճապոնիան հարձակվեց Միացյալ Նահանգների և խաղաղ օվկիանոսի եվրոպական գաղութների վրա և արագորեն նվաճեց Խաղաղ օվկիանոսի արևմտյան մասը։

1942 թվականին Ճապոնիան պարտություն կրեց Միդուեի ճակատամարտում, իսկ Գերմանիան պարտվեց Հյուսիսային Աֆրիկայում, որից հետո նաև Ստալինգրադում։ 1943 թվականին գերմանացիները մի շարք պարտություններ կրեցին Արևելյան ճակատում, իսկ Դաշնակիցները ներխուժեցին Իտալիա և Սիցիլիա, ինչի արդյունքում Առանցքի ուժերը կորցրեցին իրենց մարտավարական առավելությունը բոլոր ճակատներում։ 1944 թվականին Դաշնակիցները բացեցին Արևմտյան ճակատը, մինչդեռ Խորհրդային Միությունը ազատագրեց բոլոր կորցված հողերը։ 1944-ից 1945 թվականներին Ճապոնիան կորցրեց խաղաղ օվկիանոսում գրեթե բոլոր մարտավարական կղզիները։

Պատերազմը Եվրոպայում մոտենում էր ավարտին և Դաշնակիցները արևմուտքից, իսկ Խորհրդային Միությունը արևելքից ներխուժեցին Գերմանիա և Բեռլինը նվաճելով խորհրդային զորքերի կողմից Գերմանիան հայտարարեց կապիտուլացիայի մասին 1945 թվականի մայիսի 9-ին։ Պատերազմը սակայն շարունակվում էր և Ճապոնիան չէր պատրաստվում անձնատուր լինել։ 1945 թվականի օգոստոսի 6-ին և 9-ին Միացյալ Նահանգները Ատոմային ռումբ նետեցին ճապոնական Հիրոսիմա և Նագասակի քաղաքների վրա։ Ճապոնիայի տարածք ներխուժումը չեղարկվեց, քանի նոր ատոմային վտանգի և Խորհրդային Միության ներխուժման պատճառով Ճապոնիան անձնատուր եղավ 1945 թվականի օգոստոսի 15-ին։ Այսպիսով պատերազմը ավարտվեց Դաշնակիցների կատարյալ հաղթանակով։

Առաջին համաշխհարաին պատեռազմ

Առաջին համաշխարհային պատերազմ կամ Առաջին աշխարհամարտ, Եվրոպայում ծագած համաշխարհային պատերազմ, որն սկսվել է 1914 թվականի հուլիսի 28-ին և շարունակվել մինչև 1918 թվականի նոյեմբերի 11-ը։ Պատերազմին, որը ժամանակին բնութագրվել է որպես պատերազմ բոլոր պատերազմներին վերջ տալու համար, մասնակցել է ավելի քան 70 միլիոն զինվորական, որոնցից 60 միլիոնը՝ միայն Եվրոպայում, ինչի արդյունքում այն դարձել է խոշորագույն պատերազմներից մեկը պատմության մեջ։ Ըստ գնահատականների՝ 9 միլիոն զինվորական և ավելի քան 7 միլիոն խաղաղ բնակիչ է զոհվել պատերազմում։ Զոհերի մեծ թվի պատճառ են եղել նաև տեղի ունեցած ցեղասպանություններն ու 1918 թվականին բռնկված գրիպի համաճարակը. արդյունքում ամբողջ աշխարհում մահացել է 50-100 մլն մարդ։ Ռազմական կորուստներն ավելացել են տեխնոլոգիական ու արդյունաբերական նորարարությունների և մարտավարական փակուղու պատճառով, ինչն արդյունք էր ծանր խրամատային պատերազմի։ Այն եղել է մարդկության պատմության ամենաարյունահեղ պատերազմներից մեկը, որը հանգեցրել է քաղաքական խոշոր փոփոխությունների, ներառյալ 1917-1923 թվականների հեղափոխությունների պատերազմին մասնակցած բազմաթիվ երկրներում։ Պատերազմի արդյունքում չլուծված հակամարտությունները նպաստել են շուրջ երկու տասնամյակ անց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկսվելուն։

1914 թվականի հունիսի 28-ին բոսնիացի սերբ ազգայնական Գավրիլո Պրինցիպը Սարաևոյում սպանել է Ավստրո-Հունգարիայի թագավորության գահաժառանգ Ֆրանց Ֆերդինանդին, ինչը հանգեցրել է Հուլիսյան ճգնաժամին։ Դրան ի պատասխան՝ Ավստրո-Հունգարիան վերջնագիր է ներկայացրել Սերբիային, սակայն վերջինս հրաժարվել է կատարել ավստրիացիների պահանջները։

Միմյանց դաշնակից պետությունները Բալկաններում ծագած երկկողմ հակամարտության արդյունքում սկիզբ առած ճգնաժամը վերածել են կոնֆլիկտի, որին մասնակցել է Եվրոպայի մեծ մասը։ 1914 թվականի դրությամբ Եվրոպայի մեծ տերությունները բաժանված էին երկու խմբավորման՝ Անտանտի, որի կազմում ընդգրկված էին Ֆրանսիայի երրորդ հանրապետությունը, Ռուսական կայսրությունն ու Բրիտանական կայսրությունը, և Եռյակ դաշինքի, որի կազմում էին Գերմանական կայսրությունը, Ավստրո-Հունգարական կայսրությունն ու Իտալիայի թագավորությունը (Եռյակ դաշինքը հիմնականում ունեցել է պաշտպանական բնույթ և թույլ է տվել Իտալիային չմասնակցել պատերազմին 1914 թվականին)։ Ռուսաստանը հարկ է համարել պաշտպանել Սերբիային, և հուլիսի 25-ին հրաման է արձակվել նախապատրաստվել պատերազմի, իսկ երբ հուլիսի 28-ին Ավստրո-Հունգարիան ռմբակոծել է Սերբիայի մայրաքաղաք Բելգրադը, Ավստրիային սահմանակից ռազմական շրջաններում հայտարարվել է մասնակի զորահավաք։ Համառուսական զորահավաքը հայտարարվել է հուլիսի 30-ի երեկոյան, Գերմանիան և Ավստրո-Հունգարիան ընդհանուր զորահավաք են հայտարարել հուլիսի 31-ին, իսկ Գերմանիան Ռուսաստանից պահանջել է կատարել զորացրում տասներկու ժամվա ընթացքում։ Երբ Ռուսաստանը մերժել է, Գերմանիան օգոստոսի 1-ին պատերազմ է հայտարարել՝ սատարելով Ավստրո-Հունգարիային։ Վերջինս հետևել է նրա օրինակին օգոստոսի 6-ին, իսկ օգոստոսի 2-ին ընդհանուր զորահավաք է հայտարարել Ֆրանսիան՝ սատարելով Ռուսաստանին։

Ֆրանսիայի ու Ռուսաստանի դեմ երկու ճակատով պատերազմող Գերմանիան նպատակ է ունեցել իր հիմնական ուժերը կենտրոնացնել Արևմտյան ճակատում, որպեսզի հաղթի Ֆրանսիային չորս շաբաթվա ընթացքում, ինչից հետո ուժերը կտեղափոխվեին Արևելյան ճակատ, նախքան Ռուսաստանը կհասցներ կատարել լրիվ զորահավաք. հետագայում այն հայտնի է դարձել որպես Շլիֆենի նախագիծ։ Օգոստոսի 2-ին Գերմանիան պահանջել է ազատ անցում Բելիգայի տարածքով, ինչն էական նշանակություն ուներ Ֆրանսիայի նկատմամբ արագ հաղթանակ տանելու գործում։ Երբ Բելգիան մերժել է, գերմանական ուժերն օգոստոսի 3-ի վաղ առավոտյան ներխուժել են Բելգիա և նույն օրը պատերազմ հայտարարել Ֆրանսիային. Բելգիայի կառավարությունը վկայակոչել է 1839 թվականին կնքված Լոնդոնի պայմանագիրը, և դրանում նշված պարտավորության համաձայն Բրիտանիան օգոստոսի 4-ին պատերազմ է հայտարարել Գերմանիային։ Օգոստոսի 12-ին Բրիտանիան ու Ֆրանսիան պատերազմ են հայտարարել նաև Ավստրո-Հունգարիային, օգոստոսի 23-ին Անտանտի կողմից պատերազմին է միացել Ճապոնիան, որը նպատակ ուներ առիթից օգտվելով մեծացնել իր տիրապետության սահմանները՝ գրավելով Գերմանիայի վերահսկողության տակ գտնվող տարածքները Չինաստանում և Խաղաղ օվկիանոսում։ Պատերազմի մեջ են ներքաշվել նաև այդ տերությունների գաղութները, ինչի շնորհիվ կոնֆլիկտը տարածվել է ամբողջ երկրագնդով մեկ։ Հետագայում Անտանտն ու իր դաշնակիցները հայտնի են դարձել որպես Դաշնակից ուժեր, իսկ Ավստրո-Հունգարիան ու Գերմանիան՝ Կենտրոնական տերություններ։

Ռուսական փետրվարյան և հոկտեմբերյան հեղափոխություններից հետո ռուսները դուրս եկան պատերազմից՝ Կենտրոնական ուժերի հետ կնքելով Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագիրը։ 1918 թվականի գարնանը գերմանացիներն արևմտյան ճակատում անցան լայնածավալ հարձակման, սակայն Անտանտը միավորեց իր ուժերը և հզոր հակահարված տվեց գերմանացիներին։ 1918 թվականի նոյեմբերի 4-ին Ավստրո-Հունգարիան համաձայնեց հաշտություն խնդրել, և Գերմանիան, որտեղ նույնպես ահագնացել էր հեղափոխության վտանգը, 1918 թվականի նոյեմբերի 11-ին համաձայնվեց զենքը վայր դնել։ Այսպիսով, պատերազմն ավարտվեց Անտանտի հաղթանակով։

Պատերազմի ավարտին Գերմանական կայսրությունը, Ռուսական կայսրությունը, Ավստրո-Հունգարական կայսրությունը և Օսմանյան կայսրությունը փլուզվեցին։ Արդյունքում հիմնադրվեցին շատ անկախ պետություններ, այդ թվում՝ Հայաստանի առաջին Հանրապետությունը, իսկ Գերմանիայի գաղութները բաժանվեցին հաղթողների միջև։ 1919 թվականի Փարիզի հաշտության կոնֆերանսում Մեծ քառյակը կազմող պետությունները (Բրիտանիա, Ֆրանսիա, ԱՄՆ և Իտալիա) ստորագրեցին մի շարք պայմանագրեր։ Ստեղծվեց Ազգերի լիգան, հետագայում նմանատիպ հակամարտությունները բացառելու նպատակով։ Սակայն արդյունքում՝ եվրոպական շատ երկրներ ընկան խորը ճգնաժամի մեջ, Եվրոպայում աճեց և զարգացավ ազգայնամոլությունը, ինչի պատճառով Գերմանիայում ծնունդ առավ նաև նացիզմը՝ սրանով նպաստելով Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկզբին։

9-րդ դասարանի պատմության առաջադրանքներ․ հոկտեմբերի 11-15

Առաջադրանքներ նախատեսված 9-րդ դասարանի սովորողների համար

Բլոգային աշխատանք       
Ներկայացրե՛ք Սևրի պայմանագիրը։
Ներկայացրե՛ք այն ճանապարհները, որոնցով Թուրքիան խուսափեց Սևրի պայմանագրի իրագործումից։

Սևրի հաշտության պայմանագիրը ստորագրվել է 1920 թ օգոստոսի 10-ին Սևրում (Փարիզի մոտ), Թուրքիայի սուլթանական կառավարության և 1914-1918 թթ Առաջին համաշխարհային պատերազմում հաղթած դաշնակից պետությունների Սերբերի, խորվաթների և սլովենների թագավորություն, Հեջազ (Սաուդյան Արաբիա) միջև։ Հայաստանի հանրապետության անունից պայմանագիրը ստորագրել է Ավետիս Ահարոնյանը։ Նա և արևմտահայության ներկայացուցիչ Ազգային պատվիրակության ղեկավար Պողոս Նուբարը գլխավոր դաշնակից պետությունների հետ կնքել են լրացուցիչ պայմանագիր՝ ազգային փոքրամասնությունների իրավունքերի, դիվանագիտական և առևտրական հարաբերությունների վերաբերյալ։ Միջազգային իրավունքի տեսակետից Հայաստանի Հանրապետությունը, որպես պայմանագրի մասնակից, դե յուրե ճանաչվում էր պայմանագիր ստորագրած մյուս բոլոր պետությունների կողմից։

Դասարանական աշխատանք

Ծանոթացե՛ք հետևյալ թեմային՝ <<Առաջին հանրապետության անկումը և Խորհրդային իշխանության հաստատումը>>

9-րդ դասարանի պատմության դասարանական աշխատանք

Պահանջ
Հարց. Ի՞նչ գիտեք ՀՀ Առաջին հանրապետության մասին։
ՀՀ Առաջին հանրապետությունը ստեղծվել է 1918թ., մինչև 1920թ.։ Կռվել է Օսմանյան կայսրության հետ, Վրաստանը մեզնից խլեց Ջավախքը։ Եղել է դժվար կացության մեջ, եղել են մեծ թվով գաղթեր, սով։ Զինանշանի վրա պատկերված է առյուծ և արծիվ, մեջտեղում՝Արարատ լեռը։ Դրոշի գույները` կարմիր, կապույտ, նարնջագույն։

Համացանց

1918թ. Մայիսի 28-ին։ Ստեղծվել է մի շարք հերոսամարտերից հետո` Սարդարապատի, Բաշ-Ապարանի, Ղարաքիլիսայի։ Ապօրինի պայմանագրի շնորհիվ Հայաստանի մի քանի գավառներ հանձնվեցին Թուրքիային։

Սեպտեմբերի 27-հոկտեմբերի 1

<<Արամ Մանուկյանի կենսագրական էջեր>>։ Ներկայացրե՛ք թեման հետևյալ ուղղություններով:

• Արամ Մանուկյանը մինչ ՀՀ ստեղծումը:
  1903-ին Արամը Մանուկայնը Կարսից զենք, զինամթերք և կամավոր խմբեր է տեղափոխել Արևմտյան Հայաստան։ 1904-1908 թթ. որպես դաշնակցական գործել է Վանում: Այստեղ մի շարք գործիչների հետ միասին կազմակերպել և ղեկավարել է 1915 թ.Վանի հերոսամարտը, որի ավարտից հետո նշանակվել է Վանի նահանգապետության նահանգապետ: Ռուսական զորքերի նահանջի ժամանակ կազմակերպել է Վասպուրականի հայության գաղթը դեպի Արևելյան Հայաստան։ 1916-1917 թթ. աշխատել է Թիֆլիսի Հայոց ազգային խորհրդում։
• Արամ Մանուկյանը ՀՀ ստեղծման շրջանում:
  Սկսվեցին Մայիսյան հերոսամարտերը, թուրքական զորքերը ներխուժեցին մեր տարածք: Հենց այդ պահին Արամ Մանուկյանի կազմակերպական տաղանդի և հզոր կամքի ուժի շնորհիվ կազմակերպվեցին և հաղթանակով ավարտին հասցվեցին Սարդարապատի, Բաշ Ապարանի և Ղարաքիլիսայի հերոսամարտերը, որոնք էլ հնարավոր դարձրին Հայաստանի առաջին հանրապետության ստեղծումը: 1918 թվականի մայիսի 28-ին վերականգնվեց Հայաստանի անկախությունը. ստեղծվեց Հայաստանի Առաջին Հանրապետությունը, որով նշանավորվում է Արամ Մանուկյանի պետական գործունեության երրորդ փուլը:
• Առանձնացրե՛ք Արամ Մանուկյանի գործունեության ձեր համար առավել կարևոր դրվագները:

Ընթերցե՛ք հետևյալ թեմաները՝

• ՀՀ հռչակում: Բաթումի պայմանագիր
• Իշխանության մարմինների ստեղծում
• Ազգային բանակի ստեղծում

Առաջադրանքների փաթեթ, սեպտեմբերի 22-25

Առաջադրանքներ նախատեսված 9-րդ դասարանի սովորողների համար Բլոգային աշխատանք   

Ներկայացրե՛ք Հայաստանի Առաջին հանրապետության զինանշանի, դրոշի և օրհներգի պատմությունը։

Հայաստանի առաջին հանրապետության զինանշան,  Հաստատվել է 1920 թվականի հուլիսին

Զինանշանը կազմված է հետևյալ տարրերից․ վահանի կենտրոնում Արարատ լեռն է, որը հայ ազգի խորհրդանիշն է։ Լեռան գագաթին Նոյյան տապանն է, քանի որ ավանդույթի համաձայն՝ ջրհեղեղից հետո տապանը կանգ է առել հենց այդ լեռան վրա։

Վահանը բաժանված է 4 մասի, որոնք խորհրդանշում են Հայաստանի պատմության չորս անկախ հայկական թագավորությունները․ վերևից ձախ՝ Բագրատունիներ, վերևից աջ՝ Արշակունիներ, ներքևից ձախ՝ Արտաշեսյաններ, ներքևից աջ՝ Ռուբինյաններ։

Առյուծն ու արծիվը, որոնք բռնում են վահանը, կենդանական աշխարհի թագավորներն են և խորհրդանշում են իմաստություն, հպարտություն, համբերություն և ազնվություն։ Դարեր շարունակ դրանք թագավորական ընտանիքների խորհրդանիշներն էին։

Դասարանական աշխատանք

Ծանոթացե՛ք հետևյալ թեմաներին <<ՀՀ հասարակական-քաղաքական կյանքը>>, <<Ներքին կայունությանը սպառնացող վտանգները․ մայիսյան ապստամբություն>>։

Պատմություն

Հայաստանի Առաջին հանրապետության զինանշանի, դրոշի և օրհներգի պատմությունը։

Պետական խորհրդանիշների՝  զինանշանի, դրոշի, օրհներգի մասին խոսելիս կարևոր է ուսումնասիրել  դրանց  ծագման ու ստեղծման պատմությունը:Զինանշանը կապված է բանակի հետ: «Герб» (ռուսերեն), «herb» (գերմաներեն), «hеrbe»  (լեհերեն) նշանակում է «ժառանգություն»: Այն ցույց է տալիս, թե ինչ ես ժառանգել նախնիներից, որտեղ են քո արմատները, պատմում է, թե ով ես դու, և տեղեկություն է հաղորդում խմբի, պետության մասին: Որպես զինվորական նշան՝ այն ցույց է տալիս, թե որ խմբին ես պատկանում և ինչ կարգավիճակ ունես: Դրանում արտացոլված է պետականությունների ու թագավորական հարստությունների շարունակականությունը:Հայաստանի առաջին հանրապետության զինանշանը Հայաստանի Հանրապետության պետական խորհրդանիշներից մեկն է,որը հաստատվել է 1920 թվականի հուլիսին։ Հեղինակներն են ճարտարապետ, Ռուսաստանի գեղարվեստի ակադեմիայի ակադեմիկոս Ալեքսանդր Թամանյանը և նկարիչ Հակոբ Կոջոյանը:Դրոշ. Առաջին անգամ հայկական եռագույնը պաշտոնապես բարձրացվեց 1918թ.-ի օգոստոսի 1-ին. Ազգային ժողովի բացման օրն առաջին անգամ ծածանվեց կարմիր-կապույտ-դեղին պաստառը: Կարմիր գույնը խորհրդանշում է Հայկական բարձրավանդակը, հայ ժողովրդի մշտական պայքարը հարատևման, քրիստոնեական հավատքի, Հայաստանի անկախության և ազատության համար։Կապույտ գույնը խորհրդանշում է հայ ժողովրդի ապրելու կամքը խաղաղ երկնքի ներքո։Նարնջագույնը խորհրդանշում է հայ ժողովրդի արարչական տաղանդը և աշխատասիրությունը։Օրհներգ. «Մեր հայրենիք» երգն ի սկզբանե օրհներգի կարգավիճակ չուներ: 1859թ.-ի հունիսին Միքայել Նալբանդյանը գրեց «Իտալացի աղջկա երգը», որը 1861թ.-ին Կոմս Էմանուել կեղծանվամբ տպագրվեց Մոսկվայում լույս տեսնող «Հյուսիսափայլ» հայկական ամսագրում:Մեր Հայրենիքը» մեր վերջին 150 տարվա հանուն անկախության և ազատության պայքարի երգն է: Սա այն երգն է, որի տակ մարդիկ շտապել են Սարդարապատի ճակատամարտ, կերտել են Հայաստանի անկախությունը։

Սեպտեմբերի 22-25

Հայաստանի Առաջին հանրապետության զինանշանի, դրոշի և օրհներգի պատմությունը։

Պետական խորհրդանիշների՝  զինանշանի, դրոշի, օրհներգի մասին խոսելիս կարևոր է ուսումնասիրել  դրանց  ծագման ու ստեղծման պատմությունը:

Զինանշանը կապված է բանակի հետ: «Герб» (ռուսերեն), «herb» (գերմաներեն), «hеrbe»  (լեհերեն) նշանակում է «ժառանգություն»: Այն ցույց է տալիս, թե ինչ ես ժառանգել նախնիներից, որտեղ են քո արմատները, պատմում է, թե ով ես դու, և տեղեկություն է հաղորդում խմբի, պետության մասին: Որպես զինվորական նշան՝ այն ցույց է տալիս, թե որ խմբին ես պատկանում և ինչ կարգավիճակ ունես: Դրանում արտացոլված է պետականությունների ու թագավորական հարստությունների շարունակականությունը:

Հայաստանի առաջին հանրապետության զինանշանը Հայաստանի Հանրապետության պետական խորհրդանիշներից մեկն է,որը հաստատվել է 1920 թվականի հուլիսին։ Հեղինակներն են ճարտարապետ, Ռուսաստանի գեղարվեստի ակադեմիայի ակադեմիկոս Ալեքսանդր Թամանյանը և նկարիչ Հակոբ Կոջոյանը:

Դրոշ. Առաջին անգամ հայկական եռագույնը պաշտոնապես բարձրացվեց 1918թ.-ի օգոստոսի 1-ին. Ազգային ժողովի բացման օրն առաջին անգամ ծածանվեց կարմիր-կապույտ-դեղին պաստառը: 

Կարմիր գույնը խորհրդանշում է Հայկական բարձրավանդակը, հայ ժողովրդի մշտական պայքարը հարատևման, քրիստոնեական հավատքի, Հայաստանի անկախության և ազատության համար։

Կապույտ գույնը խորհրդանշում է հայ ժողովրդի ապրելու կամքը խաղաղ երկնքի ներքո։

Նարնջագույնը խորհրդանշում է հայ ժողովրդի արարչական տաղանդը և աշխատասիրությունը։

Օրհներգ. «Մեր հայրենիք» երգն ի սկզբանե օրհներգի կարգավիճակ չուներ: 1859թ.-ի հունիսին Միքայել Նալբանդյանը գրեց «Իտալացի աղջկա երգը», որը 1861թ.-ին Կոմս Էմանուել կեղծանվամբ տպագրվեց Մոսկվայում լույս տեսնող «Հյուսիսափայլ» հայկական ամսագրում:

Մեր Հայրենիքը» մեր վերջին 150 տարվա հանուն անկախության և ազատության պայքարի երգն է: Սա այն երգն է, որի տակ մարդիկ շտապել են Սարդարապատի ճակատամարտ, կերտել են Հայաստանի անկախությունը։

Սեպտեմբերի 13-17

Ներկայացրե՛ք <<1917 թ․ Հոկտեմբերյան հեղափոխությունը Ռուսաստանում>> հետևյալ տեսակետներով:

• Ո՞վ էր ղեկավարում Հոկտեմբերյան հեղափոխությունը Ռուսաստանում, ի՞նչ գիտեք իր մասին։
  1917 թվականի հոկտեմբերի 24-25-ին բոլշևիկյան կուսակցությունը՝ Վլադիմիր Լենինի ղեկավարությամբ: ռուսական և համաշխարհային հեղափոխական գործիչ, Ռուսաստանի սոցիալ-դեմոկրատական բանվորական (բոլշևիկյան) կուսակցության հիմնադիրը, 1917 թ. հոկտեմբերյան հեղափոխության կազմակերպիչներից և իրականացնողներից մեկը
• Ի՞նչ է սոցիալիզմը։ Ի՞նչ է միապետությունը:
  Սոցիալիզմը բնութագրվում է ժողովրդի հոգևոր մշակույթի բարձր մակարդակով, կոմունիստական բարոյականության նորմաների աստիճանական հաստատումով, սոցիալիստական ապրելակերպի ձևավորումով, հասարակության նկատմամբ աշխատավորների պատասխանատվության և պարտքի խոր գիտակցումով, մարքս-լենինյան գաղափարախոսության տիրապետումով։
• 1917-1922 թթ․ Ռուսաստանում ծագած քաղաքացիական պատերազմում ի՞նչ ուժ հաղթեց և ինչպե՞ս:
• Ինչպիսի՞ էական փոփոխություններ էին առաջարկում Բոլշևիկյան կուսակցության առաջնորդները Ռուսաստանում:

Թոմաս Էդիսոն

Կյանքը և գործունեությունը

10 տարեկանից նա արդեն տնային լաբորատորիայում ինքնուրույն փորձեր էր կատարում։ Բեռնատար վագոնում նա լաբորատորիա սարքավորեց և սկսեց փորձեր անել։ Շուտով Էդիսոնն ստեղծեց Կոնգրեսի քվեների ինքնաշխատ հաշվիչ, որը սակայն ոչ ոքի չհետաքրքրեց։ Երկրորդ գյուտը սակարանում բաժնետոմսերի տատանվող կուրսը հեռավորության վրա հաղորդելու հեռագրական ապարատն էր՝ (հեռագրական ինքնապատասխանիչ)։

1869 թվականին իր հեռագրության գյուտի համար ստացավ դրամական խոշոր պարգև։ Այդ գումարով նա սարքավորեց հետազոտական լաբորատորիա, որն ինքն անվանում էր «գյուտերի ֆաբրիկա»։ Նա սիրում էր կրկնել, որ իր լաբորատորիայից յուրաքանչյուր 10 օրը մեկ դուրս է գալիս ոչ մեծ մի գյուտ, իսկ յուրաքանչյուր 6 ամիսը մեկ՝ խոշոր գյուտ։

Հետաքրքիր փաստեր Թոմաս Էդիսոնի մասին

Կինն արտասվելով դուրս եկավ բժշկի սենյակից՝ գրկած իր մռայլ փոքրիկին։ Բժշկի ախտորոշումը ցնցել էր նրան։ – Ցավում եմ, – ասաց բժիշկը՝ զննելով և մի քանի հարց տալով երեխային, – բայց Ձեր որդին մտավոր թերզարգացած է։ – Խորհուրդ կտամ նրան ընդհանրապես դպրոց չտանել։ Մայրն ամեն դեպքում երեխային դպրոց տարավ։ Սակայն դա շատ կարճ տևեց։ Մեկ ամիս անց ուսուցչուհին եկավ ծնողների մոտ և պատմեց. – Նա այնքան հիմար է, որ նրա ուսումը շարունակելն ուղղակի անիմաստ է։ Հետագայում տղան կրթությունը շարունակեց տանը։ Նա Թոմաս Ալվա Էդիսոնն էր։

Էդիսոնի բարեկամները երկար ժամանակ զարմանում էին, թե ինչու է նրա դռնակն այդպես ծանր բացվում։ Վերջապես նրանցից մեկը հարցրեց. – Դու այնպիսի հանճար ես, որ կարող ես ամենալավ դուռը սարքել։ – Ինձ թվում է, – պատասխանեց Էդիսոնը,- որ դռնակն իրոք հանճարեղ է պատրաստված։ Այն պոմպով միացված է ներքին ջրացանցին։ Այնպես որ, ամեն անգամ, երբ դուք այն բացում եք, մոտ քսան լիտր ջուր եք լցնում ցիստեռնը։

– Ես հրաշալի գաղափար ունեմ, – ասաց մի երիտասարդ Էդիսոնին։ – Ուզում եմ հնարել ունիվերսալ լուծիչ. հեղուկ, որն ամեն ինչ կլուծի իր մեջ։ Բայց գումար չունեմ, որ իրականացնեմ այս գաղափարը։ – Ունիվերսալ լուծի՞չ, – զարմացավ Էդիսոնը, – Հետաքրքիր է, իսկ ինչի՞ մեջ եք պատրաստվում այն պահել։

Մի անգամ կինը հիշեցնում է Էդիսոնին, որ նա պետք է գնա ինչ-որ տեղ՝ հանգստանալու։ – Որտե՞ղ, – հարցնում է նա։ – Ինքդ ընտրիր, ինչ-որ հարմար տեղ։ – Ես արդեն ընտրել եմ, – ասաց Էդիսոնը, – վաղն էլ հենց կգնամ։ Հաջորդ առավոտյան կինը գտնում է նրան իր լաբորատորիայում։

Կարևոր գյուտերը

Ձայնագրիչ

Թոմաս Էդիսոնի ամենահայտնի գյուտերից մեկը դարձավ աշխարհում առաջին՝ ձայնի գրանցման և վերարտադրման սարքը՝ ձայնագրիչը (ֆոնոգրաֆ), որը նա ստեղծեց 1877։ Նրա այդ գյուտին է պարտական հետագա ողջ տեսաբանությունը, որն ընդգրկում է սկավառակային ձայնա-տեսագրությունը, կինոն և հեռուստատեսությունը։

Շիկացման էլեկտրական լամպ

Շարունակելով փորձերը՝ Էդիսոնը հայտնաբերեց, որ հոսանքը կարող է հոսել նաև լամպի անօդ տարածությունում։ Այդ երևույթը տեղի է ունենում լամպի շիկացած թելիկից անջատվող էլեկտրոնների շնորհիվ, և ստացավ «Ռիչարդսոն‐Էդիսոնի երևույթ» անվանումը։Էդիսոնը մեծ եռանդով զբաղվում էր էլեկտրական լամպի կատարելագործմամբ։ Նա ստեղծեց արտամղած օդով անոթում զոդված շիկացման թելիկով լամպ, որը ժամանակակից լամպի նախատիպն է։ Դրան հաջորդեց հսկայական հեղափոխությունը, երբ նա գտավ, որ լամպի թելիկի համար ամենահարմար նյութը վոլֆրամն է։

Ջերմաէլեկտրակայան

1882 թ. Էդիսոնը կառուցեց աշխարհում առաջին ջերմաէլեկտրակայանը։ Նա մշակեց մի շարք տարբեր փոխանցման և չափիչ սարքերի սխեմաներ, նախագծեց հզոր գեներատորներ։

Հեռախոսային հաղորդիչ

Առաջին գործող հեռախոսափողն Էդիսոնն ստեղծել է «Ուեսթերն Յունիոն» ընկերության պատվերով։ Ձայնի ուժեղացման համար նա հեռախոսի մեջ տեղադրեց ինդուկցիոն կոճ։ Իր այդ գյուտի համար ընկերությունն Էդիսոնին վճարեց 100 հազար դոլլար։ Նա բազմաթիվ գյուտեր է կատարել նաև կինոտեխնիկայի, քիմիայի, ռազմական տեխնիկայի և այլ բնագավառներում։ Հենց Էդիսոնն է առաջարկել հեռախոսային խոսակցությունը սկսել «Ալո» խոսքով։

ապրիլ ամսվա ամփոփում

Ապրիլ ամսվա ամփոփում
Առաջադրանք, ապրիլի 5-11
Առաջադրանք 1
Առաջադրանք 2
առաջադրանք, ապրիլի  18-22
Առաջադրանք 1
Առաջադրանք, ապրիլի 22-30
Առաջադրանք 1
Առաջադրանք 2
Թարգմանություն, 
Հետազոտական աշխատանք
Մի քանի նախադասությամբ/ մեկ էջի սահմանում/ ամփոփիր  այս ամսվա անցած թեմաները,  մի քանի նախադասությամբ ներկայացրու ամենատպավորված , հետաքրիր  հատվածը:

Առաջադրանք, ապրիլի 5-11

Առաջադրանք 1

Միջազգային հարաբերությունները 19-րդ դարի վերջ-20-րդ դարի սկիզբին:

Հայաստանը և հայ ժողովուրդը առաջին աշխարհամարտի տարիներին:Համաշխարհային պատերազմի Կովկասյան ճակատը

Նկարագրել միջազգային հարաբերությունները 19-րդ դարի վերջ-20-րդ դարի սկիզբին:

1870-ականների սկզբին: Եվրոպայում սկսեցին ձևավորվել միմյանց նկատմամբ թշնամական երկու ռազմաքաղաքական բլոկներ: Դրանք վերջնականապես ձևավորվեցին մինչև 1907 թվականը: Նրանց դիմակայությունն ի վերջո հանգեցրեց Առաջին համաշխարհային պատերազմի բռնկմանը:

1882 գ մայիս : — Եռակի դաշինք: Այն ներառում է Գերմանիան, Ավստրո-Հունգարիան և Իտալիան: Մասնակից երկրները միմյանց երաշխավորում էին «բարեգործական չեզոքություն» չորրորդ տերության հարձակման և ռազմական օգնության դեպքում Ֆրանսիայի կամ մի քանի տերությունների կողմից դրանցից մեկի վրա հարձակման դեպքում:

1904 գ . — Անգլիայի և Ֆրանսիայի միջև համաձայնագիր Աֆրիկայում ազդեցության ոլորտների բաժանման մասին: 1907 գ . — Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի միջև համաձայնագիր Իրանի, Աֆղանստանի և Տիբեթի վիճահարույց հարցերի շուրջ. 1904 և 1907 թվականների պայմանագրեր: դրեց Անտանտի (Եռակի դաշինք) հիմքերը:

1907-ին Եվրոպայում ստեղծվել էին երկու դաշինք ՝ Անտանտը և Եռակի դաշինքը: Արհմիությունների անդամ երկրները ավելացրին կադրային բանակի և պահեստազորայինների քանակը և վերազինեցին բանակները: 1914 թ.-ին գերմանական բանակն արդեն վերազինվել էր, մնացած երկրները ՝ երկու ռազմաքաղաքական բլոկի անդամները գտնվում էին իրենց բանակները վերազինելու գործընթացում:

Երկրների հակասությունները ՝ դաշինքների անդամներ Առաջին համաշխարհային պատերազմից առաջ.

• Պայքար Ռուսաստանի և Ավստրո-Հունգարիայի միջև Բալկաններում ազդեցության ոլորտների համար:
• Մրցակցություն բալկանյան երիտասարդ պետությունների շրջանում (տարածքների ընդլայնման համար):
• Կայսրություններ կազմող ժողովուրդների անկախության ձգտում:
• Պայքար աշխարհի վերաբաժանման համար, պայքար գաղութային ունեցվածքի համար:
• Եվրոպական տերությունների տարածքային պահանջները. Ֆրանսիան ցանկանում էր վերադարձնել Իտալիայի Ալզաս և Լորան քաղաքները ՝ Ֆրանսիայից խլելու իտալացիներով բնակեցված սահմանամերձ տարածքները, Ավստրո-Հունգարիայից ՝ Ալպերի տարածքները, Ռուսաստանը հետաքրքրված էր Գալիցիայով (պատկանում էր Ավստրո-Հունգարիային) և լեհական հողերը (մտնում էին Գերմանիայի մեջ), Գերմանիան ձգտում էր ենթարկել մերձբալթյան երկրներն ու Ուկրաինան:

Օսմանյան կայսրությունը հետապնդում էր Ռուսաստանին ընդդիմանալու նպատակը և ցանկանում էր ստեղծել «Ընդհանուր Թուրան» Ռուսաստանի տարածքում ապրող թյուրքալեզու ժողովուրդների և մահմեդականների հաշվին, որոնց մեծ խոչընդոտ էին այս հողի վրա ապրող հայերը: Ռուսական կայսրությունը ցանկանում էր մեծացնել իր ազդեցությունը տարածաշրջանում և գրավել Սև ծովը:

1914 թվականի գերմանա-թուրքական դաշինքի պայմանագիրը գաղտնի պայմանագիր էր, որի հիման վրա Թուրքիան ներգրավված էր Առաջին համաշխարհային պատերազմում գերմանական կողմից: Այդ պահին գերմանացիների անմիջական խնդիրն էր անհանգստություն ստեղծել: Ռուսաստանում Կովկասյան սահմանի անվտանգության համար, Սերբիայի բալկանյան դաշնակիցները `հույները և ռումինները, ինչպես նաև թուրքական սուլթան-խալիֆի հեղինակության օգտագործումը` մուսուլման ժողովուրդներին Անգլիայի դեմ դրդելու համար: Եվ Թուրքիային աջակցություն էին խոստանում Անտանտի երկրներից մեկի հարձակման դեպքում:

1915-1916 թվականներին Կովկասյան ռազմաճակատի ռուսական զորքերի կանխամտածված դանդաղ առաջխաղացումը, ինչպես նաև հանկարծակի նահանջի մարտավարությունը օգնեցին թուրքերին իրականացնել Հայոց ցեղասպանությունը Արևմտյան Հայաստանում: Ռուսական հրամանատարությունը ոչ միայն զենք ու զինամթերք չի թողել վանի հայերին, այլեւ մերժել է հայ կամավորներին այնտեղ թողնելու խնդրանքը: 

Աղբյուրները՝ Համաշխարհային պատմություն, 8-րդ դասարան, դասագիրք, էջ 131-135, համացանց

Հայոց պատմություն, 8-րդ դասարան, դասագիրք, էջ 112-115, համացանց

Առաջադրանք 2

Հայաստանը և հայ ժողովուրդը Առաջին աշխարհամարտի տարիներին:

Համաշխարհային պատերազմում Կովկասյան ճակատում տեղի ունեցող իրադարձությունները ներկայացնել երեք՝ ռուսական , թուրքական,  հայկական տեսանկյունից/հիմնավորել փաստերի հիման վրա/:

Ռազմական գործողությունների սկսվելուց առաջ կովկասյան բանակը ցրվել է երկու խմբի ՝ համաձայն երկու հիմնական գործառնական ուղղությունների.

• Կարա ուղղություն (Կարս — Էրզրում) 
• Էրիվանի ուղղություն (Էրիվան — Ալաշկերտ) 

1914-ի նոյեմբերին ռուսական բանակը, հատելով Թուրքիայի սահմանը, անցավ գրոհի մինչև 350 կմ գոտում, սակայն, հակառակորդի դիմադրության առջև, ստիպված եղավ անցնել պաշտպանական: 1914-ի դեկտեմբերից — 1915-ի հունվար, Սարիկամիշի ժամանակ գործողությունը, ռուսական կովկասյան բանակը դադարեցրեց թուրքական 3-րդ բանակի հարձակումը Էնվեր փաշայի հրամանատարությամբ դեպի Կարս, ապա ամբողջությամբ ջախջախեց նրանց: Մարտի վերջին ռուսական բանակը մաքրեց հարավային Աջարիան և ամբողջ Բաթումի շրջանը թուրքերից: Հուլիսին ռուսական զորքերը հետ մղեցին թուրքական զորքերի հարձակումը Վանա լճի տարածքում: 1915-ի հոկտեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին կովկասյան բանակը, գեներալ Յուդենիչը հաջողությամբ իրականացրեց Համադանի գործողությունը, որը կանխեց Պարսկաստանի մուտքը պատերազմ: Գերմանիայի կողմում: Հոկտեմբերի 30-ին ռուսական զորքերը վայրէջք կատարեցին Անզալի (Պարսկաստան) նավահանգստում, դեկտեմբերի վերջին նրանք ջախջախեցին թուրքամետ զինված ջոկատները և վերահսկողություն հաստատեցին Հյուսիսային Պարսկաստանի տարածքում ՝ ապահովելով կովկասյան բանակի ձախ թևը: 1916-ի փետրվարին վերցվեց Էրզրումը, թուրքական բանակը նահանջեց: Ապրիլի 5-ին, մի շարք հաջող մարտերից հետո, գրավվեց Տրապիզոնի ամենակարևոր նավահանգիստը: 1916-ի ամռանը Արևմտյան Հայաստանի մեծ մասն ազատագրվեց ռուսական զորքերի կողմից: 1917-ի Փետրվարյան հեղափոխությունը անկարգություններ առաջացրեց Կովկասյան ճակատի զորքերի շրջանում: 1917-ի ընթացքում ռուսական բանակը աստիճանաբար փլուզվեց, զինվորները ամայացան ՝ շարժվելով դեպի տուն, և տարեվերջին Կովկասյան ճակատն ամբողջությամբ ավերվեց: 1917-ի դեկտեմբերին Ռուսաստանի և Թուրքիայի զորքերի միջև կնքվեց այսպես կոչված Երզնկայի զինադադարը: Դա հանգեցրեց ռուսական զորքերի զանգվածային դուրսբերմանը Արևմտյան (Թուրքական) Հայաստանից դեպի Ռուսաստանի տարածք:

1914-ին թուրքական զորքերը ներխուժեցին Ռուսաստանի տարածք: Ռուսական զորքերը թողեցին Արթվինը և նահանջեցին դեպի Բաթում: Ռուսաստանի իշխանությունների դեմ ապստամբած աջարացիների օգնությամբ Բաթումիի ամբողջ շրջանը անցավ թուրքական զորքերի վերահսկողության տակ, բացառությամբ Միխայլովսկայա ամրոցի (ամրոցի շրջան) և Բաթումի շրջանի Վերին Աջարիայի հատվածի, ինչպես նաև Կարսի շրջանի Արդահան քաղաքը և Արդահան շրջանի զգալի մասը: Օկուպացված տարածքներում թուրքերը, աջարների օգնությամբ, ջարդեր իրականացրին հայ և հույն բնակչության վրա: Թուրքական բանակը, կատարելով գերմանա-թուրքական հրամանատարության ծրագիրը `« ջիհադ »(մուսուլմանների սուրբ պատերազմ անհավատների դեմ) տեղակայելու մասին ), ձգտում էր Պարսկաստանին և Աֆղանստանին ներգրավել Ռուսաստանի և Անգլիայի դեմ բացահայտ հարձակման մեջ և Էրիվանի ուղղությամբ հարձակմամբ ՝ հասնել Բաքվի նավթատար շրջանի Ռուսաստանից բաժանմանը: 1918-ի փետրվարի առաջին կեսին թուրքական զորքերը, օգտվելով կովկասյան ճակատի փլուզումից և խախտելով դեկտեմբերյան զինադադարի պայմանները, լայնածավալ գրոհ սկսեցին Էրզրումի, Վանի և Պրիմորսկու ուղղություններում ՝ անհրաժեշտության պատրվակով պաշտպանել Արեւելյան Թուրքիայի մահմեդական բնակչությանը ՝ գրեթե անմիջապես գրավելով Երզնկան: Փաստորեն, Արեւմտյան Հայաստանում թուրքերին դեմ էին միայն կամավոր հայկական կորպուսները ՝ բաղկացած երեք թերի դիվիզիաներից, որոնք լուրջ դիմադրություն չէին տալիս թուրքական բանակի գերագույն ուժերին: Ալեքսանդրապոլի գրավումից հետո թուրքական հրամանատարությունն իր զորքերի մի մասը ուղարկեց Կարակլիս (Վանաձոր); Յակուբ Շևկա փաշայի հրամանատարությամբ թուրքական զորքերի մեկ այլ խումբ մայիսի 21-ին անցավ հարձակման դեպի Սարդարապատ (Արմավիր) `դեպի Էրիվան և Արարատյան դաշտ անցնելու նպատակով: Փետրվարին թուրքական զորքերը գրավեցին Տրապիզոնը: Թուրքերը գրավեցին Արդահանը, գրավեցին Էրզրումը: Թուրքերը փաստորեն վերականգնեցին վերահսկողությունը ողջ Արևելյան Անատոլիայի վրա: Թուրքիան Խորհրդային Ռուսաստանի հետ ստորագրեց Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագիրը: Արվեստի համաձայն. Բրեստի խաղաղության պայմանագրի IV և ռուս-թուրքական լրացուցիչ պայմանագրերը, Թուրքիան տեղափոխվեց ոչ միայն Արևմտյան Հայաստանի տարածքներ, այլ նաև վրացիներով ու հայերով բնակեցված Բաթումի, Կարսի և Արդահանի շրջաններ, որոնք Ռուսաստանը բռնակցվեց դրանց արդյունքում: 1877-1878 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմ: Փետրվարին թուրքական զորքերը գրավեցին Տրապիզոնը: Թուրքերը գրավեցին Արդահանը, գրավեցին Էրզրումը: Թուրքերն իրականում վերականգնեցին վերահսկողությունը ողջ Արևելյան Անատոլիայի վրա: Թուրքիան Խորհրդային Ռուսաստանի հետ ստորագրեց Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագիրը: Արվեստի համաձայն. Բրեստի խաղաղության պայմանագրի IV և ռուս-թուրքական լրացուցիչ պայմանագրերը, Թուրքիան տեղափոխվեց ոչ միայն Արևմտյան Հայաստանի տարածքներ, այլև վրացիներով ու հայերով բնակեցված Բաթումի, Կարսի և Արդահանի շրջաններ, որոնք բռնակցվեցին Ռուսաստանին որպես արդյունք: 1877-1878 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմ: Փետրվարին թուրքական զորքերը գրավեցին Տրապիզոնը: Թուրքերը գրավեցին Արդահանը, գրավեցին Էրզրումը: Թուրքերը փաստորեն վերականգնեցին վերահսկողությունը ողջ Արևելյան Անատոլիայի վրա: Թուրքիան Խորհրդային Ռուսաստանի հետ ստորագրեց Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագիրը: Արվեստի համաձայն. Բրեստի խաղաղության պայմանագրի IV և ռուս-թուրքական լրացուցիչ պայմանագրերը, Թուրքիան տեղափոխվեց ոչ միայն Արևմտյան Հայաստանի տարածքներ, այլ նաև վրացիներով ու հայերով բնակեցված Բաթումի, Կարսի և Արդահանի շրջաններ, որոնք Ռուսաստանը բռնակցվեց դրանց արդյունքում: 1877-1878 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմ: 

Առաջին համաշխարհային պատերազմի բռնկմամբ Անդրկովկասում զարգացավ հայկական կամավորական շարժում: Հայերը հույս էին դնում Արեւմտյան Հայաստանի ազատագրմանը ռուսների օգնությամբ: Հայ կամավորների ընդհանուր թիվը կազմում էր մինչև 25 հազար մարդ ՝ Արևմտյան Հայաստանի տարածքում գտնվող հայկական ազգային շարժման հայտնի առաջնորդների հրամանատարությամբ: Հակահայկական քարոզչությունը ծավալվեց Թուրքիայում: 1915 թվականի ապրիլից ի վեր, առաջնագծի գոտուց հայերին արտաքսելու քողի տակ, Թուրքիայի իշխանությունները սկսեցին հայ բնակչության փաստացի ոչնչացումը `ցեղասպանություն: Մի շարք վայրերում հայ բնակչությունը կազմակերպված զինված դիմադրություն ցույց տվեց թուրքերին: Մասնավորապես, թուրքական դիվիզիա ուղարկվեց Վան քաղաքում ապստամբությունը ճնշելու համար ՝ շրջափակելով քաղաքը: Ապստամբներին օգնելու համար ռուսական բանակի 4-րդ կովկասյան բանակային կորպուսը անցավ հարձակման: Թուրքերը նահանջեցին ռուսական բանակը գրավեց կարեւոր բնակավայրեր: Ռուսական զորքերը հսկայական տարածք մաքրեցին թուրքերից ՝ առաջ շարժվելով 100 կմ: Այս տարածքում մարտերը պատմության մեջ մտան Վանի ճակատամարտի անվան տակ: Սակայն ռուսական զորքերի ժամանակավոր հեռացումից հետո հազարավոր հայեր տեղափոխվեցին Արևելյան Հայաստան: 1915-ի վերջին — 1916-ի սկիզբ: Հայ կամավորական ջոկատները ցրվեցին, և դրանց հիման վրա ստեղծվեցին ինքնաձիգ գումարտակներ ռուսական ստորաբաժանումների կազմում, որոնք մասնակցում էին ռազմական գործողություններին մինչև պատերազմի ավարտը: 1918-ի սկզբին Անդրկովկասում թուրքական ուժերին փաստացի հակադրվեց ընդամենը մի քանի հազար մարդ, հիմնականում հայ կամավորներ `երկու հարյուր սպաների հրամանատարությամբ: 1917-ի հուլիսի կեսերին Կովկասյան ճակատում ստեղծվեց 6 հայկական գնդ: 1917-ի հոկտեմբերին այստեղ արդեն գործում էին հայկական 2 ստորաբաժանումներ: 1917-ի դեկտեմբերի 13-ին Կովկասյան ճակատի նոր գլխավոր հրամանատար, գեներալ-մայոր Լեբեդինսկին ստեղծեց կամավոր հայկական կորպուս, որի հրամանատարը նշանակվեց գեներալ-լեյտենանտ Ֆ.Ի. Նազարբեկովը, իսկ գեներալ Վիշինսկին ՝ որպես շտաբի պետ: Հայոց ազգային խորհրդի խնդրանքով «գեներալ Դրոն» նշանակվեց գերագույն գլխավոր հրամանատար Նազարբեկովի գլխավորությամբ հատուկ կոմիսար: Հետագայում հայկական կորպուս է մտել նաեւ արեւմտահայ դիվիզիան Անդրանիկի հրամանատարությամբ: 1918-ին, գերազանց թշնամու ուժերի գրոհի տակ, հայկական զորքերը նահանջեցին: Չնայած Ռուսաստանի հետ Բրեստի պայմանագրի ստորագրմանը, Սարդարապատի ճակատամարտի արդյունքում Օսմանյան կայսրության հարձակումը դադարեցվեց միայն մայիսի վերջին: Գեներալ-լեյտենանտ Ֆ.Ի. Նազարբեկովը նշանակվեց հրամանատար, իսկ գեներալ Վիշինսկին ՝ շտաբի պետ: Հայոց ազգային խորհրդի խնդրանքով «գեներալ Դրոն» նշանակվեց հատուկ կոմիսար գլխավոր հրամանատար Նազարբեկովի գլխավորությամբ: Հետագայում հայկական կորպուս է մտել նաեւ արեւմտահայ դիվիզիան Անդրանիկի հրամանատարությամբ: 1918-ին, գերազանց թշնամու ուժերի գրոհի տակ, հայկական զորքերը նահանջեցին: Չնայած Ռուսաստանի հետ Բրեստի պայմանագրի ստորագրմանը, Սարդարապատի ճակատամարտի արդյունքում Օսմանյան կայսրության հարձակումը դադարեցվեց միայն մայիսի վերջին: Գեներալ-լեյտենանտ Ֆ.Ի. Նազարբեկովը նշանակվեց հրամանատար, իսկ գեներալ Վիշինսկին ՝ շտաբի պետ: Հայոց ազգային խորհրդի խնդրանքով «գեներալ Դրոն» նշանակվեց հատուկ կոմիսար գլխավոր հրամանատար Նազարբեկովի գլխավորությամբ: Հետագայում հայկական կորպուս է մտել նաեւ արեւմտահայ դիվիզիան Անդրանիկի հրամանատարությամբ: 1918-ին, գերազանց թշնամու ուժերի գրոհի տակ, հայկական զորքերը նահանջեցին: Չնայած Ռուսաստանի հետ Բրեստի պայմանագրի ստորագրմանը, Սարդարապատի ճակատամարտի արդյունքում Օսմանյան կայսրության հարձակումը դադարեցվեց միայն մայիսի վերջին: 1918-ին, գերազանց թշնամու ուժերի գրոհի տակ, հայկական զորքերը նահանջեցին: Չնայած Ռուսաստանի հետ Բրեստի պայմանագրի ստորագրմանը, Սարդարապատի ճակատամարտի արդյունքում Օսմանյան կայսրության հարձակումը դադարեցվեց միայն մայիսի վերջին: 1918-ին, գերազանց թշնամու ուժերի գրոհի տակ, հայկական զորքերը նահանջեցին: Չնայած Ռուսաստանի հետ Բրեստի պայմանագրի ստորագրմանը, Սարդարապատի ճակատամարտի արդյունքում Օսմանյան կայսրության հարձակումը դադարեցվեց միայն մայիսի վերջին:

առաջադրանք, ապրիլի  18-22

Առաջին համաշխարհային պատերազմը և հայերի ցեղասպանությունը

• Պատմական նախադրյալները
  Մինչ Առաջին համաշխարհային պատերազմը երիտթուրքերի կառավարությունը ջանում էր պահպանել քայքայվող Օսմանյան կայսրության մնացորդները, ուստի որդեգրեց պանթյուրքիզմի և պանիսլամիզմի քաղաքականությունը։ Այն ծրագրում էր հսկայածավալ մի կայսրության ստեղծում, որը տարածվելու էր մինչև Չինաստան՝ ներառելով Կովկասի, Միջին Ասիայի բոլոր թուրքալեզու ժողովուրդներին։ Ծրագիրը նախատեսում էր բոլոր քրիստոնյա ու իսլամացված և այլ ազգային փոքրամասնությունների թրքացում։ Այս ամենից ելնելով՝ ծրագրի իրականացման ճանապարհին հայ բնակչությունը դիտվում էր որպես հիմնական խոչընդոտ։
  1908 թվականին երիտթուրքերի հեղափոխության և սուլթան Աբդուլ Համիդի գահընկեցության արդյունքում վերականգնվեց Սահմանադրությունը, որը հավասար իրավունքներ էր սահմանում Օսմանյան կայսրության բոլոր քաղաքացիների համար։

• Ցեղասպանության կազմակերպումը
  Իթթիհաթի հեղափոխությունից հետո՝ 1908 թվականին, թուրքերի առջև ինքնահաստատվելու և ազգային ինքնությունը դիրքորոշելու նոր խնդիր առաջացավ։ Կայսրության օսմանյան ինքնության ձևավերումը ավարտվեց սահմանադրությամբ, որը հավասարեցրեց Օսմանյան կայսրության բնակչության տարբեր խմբերը և թուրքերին զրկեց կայսրության կարգավիճակից։ Բացի այդ, այս գաղափարախոսությունը ընկրկում էր պանթյուրքիզմի ագրեսիվ գաղափարախոսության և իսլամական դոկտրինի առջև։ Իր հերթին իսլամական գաղափարախոսության դիրքերը խարխլում էին շիական Պարսկաստանի առկայությունը և Իթթիհաթի ղեկավարների աթեիստական աշխարհայացքները։ Երիտթուրքերի ամենակարկառուն գաղափարախոսը սոցիոլոգ և բանաստեղծ Զիա Գյոքալփն էր, որը ձևակերպեց սկզբունքներ, որոնցով Օսմանյան կայսրությունը մասնակցեց Առաջին համաշխարհային պատերազմին։ Փաստացի ոչ թուրքերին ոչ միայն իշխանությունից, այլև քաղաքացիական հասարակությունից բացառող այս ըմբռնումը ընդունելի չէր հայերի և Օսմանյան կայսրության այլ ազգային փոքրամասնությունների համար։ Կայսրության հիմնական բնակչության համար ամենից հարմար պանթյուրքիզմը՝ որպես հիմնական գաղափարախոսություն, մի քանի տարիների ընթացքում ընդունվեց Իթթիհաթի բոլոր ղեկավարների կողմից։ Առաջին հերթին կրոնապես ինքնորոշված հայերը թյուրիմացաբար գտնում էին թյուրքիզմը որպես չարյաց փոքրագույն, քան իսլամը։ 1912 թվականի բալկանյան պատերազմի ժամանակ հայերը մեծամասնությամբ հակված էին օսմանիզմի գաղափարախոսության կողմը, իսկ հայ զինվորները, ավելի քան 8 000 կամավորներ, որոշիչ դեր էին խաղում թուրքական զորքերում։ Ըստ անգլիական դեսպանի վկայությունների՝ բազմաթիվ հայ զինվորներ ցուցաբերում էին բացարձակ խիզախություն։
• Հայերի ինքնապաշտշանական մարտերը/ նաև քարտեզ/
  Անտիոքից ոչ հեռու՝ Մուսա լեռան շրջանում, ապրող հայ բնակչությունը, կանխազգալով սպանությունները, 1915 թվականի հուլիսին իշխանություններից փախավ լեռները և այնտեղ կազմակերպեց հաջող ինքնապաշտպանություն՝ թուրքական զորքերի հարձակումները կանխելով յոթ շաբաթ։ Մոտավորապես 4000 մարդ փրկվեց ֆրանսիական ռազմական նավով և տեղափոխվեց Պորտ-Սաիդ։ Պաշտպանվողների մի մասը հետագայում մտան ֆրանսիական Արևելյան լեգիոնի կազմ և իրենց դրսևորեցին հատկապես 1918 թվականին Արարում թուրքերի դեմ կռվում։ Հայերի ինքնապաշտպանություններ տեղի ունեցան նաև Ուրֆայում և Մուշում և մի քանի այլ վայրերում։
• Եղեռնի հետևանքները
  Վիթխարի չափերի հասան նաև Հայոց ցեղասպանության արդյունքում հայ ժողովրդի կրած նյութական վնասները։ Պատերազմի ժամանակ արևմտահայությանը պատճռած նյութական վնասները, որոնք հրապարակվեցին 1919-1920 թվականների Փարիզի խաղաղության կոնֆերանսում, կազմեցին 14 միլիարդ 598 միլիոն 510 հազար ֆրանկ, իսկ արևելահայությանը՝ 4 միլիարդ 532 միլիոն 472 հազար ֆրանկ։ Ոչնչացվեցին ու հրո ճարակ դարձան նյութական ու մշակութային հազարավոր հուշարձաններ ու կոթողներ, հարուստ գրականություն ու ձեռագրեր:
• Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը
• «Նեմեսիս» գործողությունը
  1919 թվականին Բոստոնում Դաշնակցության 9-րդ համագումարում որոշում ընդունվեց ոչնչացնել հայերի սպանություններին մասնակից երիտթուրքերի առաջնորդներին։ Գործողությունը ստացավ հին հունական վրեժի աստվածուհի Նեմեսիսի անվանումը։ Գործողության ամենահայտնի զոհը դարձավ Օսմանյան կայսրության ներքին գործերի նախարար և օսմանյան եռապետության անդամներից Թալեաթ փաշան։ Թալեաթը երիթուրքերի մյուս առաջնորդների հետ 1918 թվականին փախավ Գերմանիա, բայց այստեղ բացահայտվեց և 1921 թվականի մարտի 15-ին Բեռլինում սպանվեց Սողոմոն Թեհլերյանի կողմից։ Թեհլերյանի ձերբակալումից հետո հասարակական կարծիքը նրա դեմ էր, բայց դատական գործընթացի ժամանակ հայերի զանգվածային սպանությունների մասին տեղեկությունները փոխեցին հասարակության տրամադրվածությունը։ Դատարանի կարծիքի վրա էականորեն ազդեց Յոհաննես Լեփսիուսի ելույթը՝ Օսմանյան կայսրությունում հայերի սպանությունների վերաբերյալ։
• Հայոց ցեղասպանությանը նվիրված հուշահամալիրը
  1965 թվականին՝ Հայոց ցեղասպանության 50-րդ տարելիցին, Հայաստանում որոշում ընդունվեց Մեծ եղեռնի զոհերին նվիրված հուշահամալիր կառուցել։ Հուշահամալիրի վայր ընտրվեց Երևանում՝ Հրազդան կիրճի մոտ գտնվող Ծիծեռնակաբերդ բլուրը։ Հուշահամալիրի շինարարությունն ավարտվեց երկու տարի անց։ 44-մետրանոց քարակոթողը խորհրդանշում է հայ ազգի վերածնունդը։ Ցավի տապանը ճեղքած 12 մույթների միջև վառվում է անմար կրակը՝ իբրև մշտաբորբ ցավի խորհրդանիշ։ Քիչ այն կողմ «Վերածնվող Հայաստան» հուշակոթողն է, որը խորհրդանշում է խոտի նման ծլարձակող հայ ժողովրդի երկու հատվածները։ Համալիրի մոտ է գտնվում 100-մետրանոց Սգո պատը, որի վրա փորագրված են այն քաղաքների ու գյուղերի անվանումները, որտեղ տեղի են ունեցել կոտորածները։

Առաջադրանք, 8-րդ դասարան, ապրիլի 23-30

Առաջադրանք 1

Հայ ազգային -քաղաքական կյանքի վերելքը 1917թ.-ին

• Նկարագրել 1917թ. սկզբին Ռուսաստանում տեղի ունեցող փոփոխությունները:В феврале 1917 года после февральской революции власть перешла к Временному правительству.
• Համեմատել հայերի նկատմամբ ցարիզմի և ժամանակավոր կառավարության վարած քաղաքականությունը:Впервые был официально признан факт существования турецкой Армении и отмечена необходимость новой проармянской политики, отличающейся от подходов царского периода. Фактически, речь шла о формировании трех армянских областей-Эрзрумской, Хнусской и Ванской.
• Համեմատել, համադրել, արևմտահայերի, արևելահայերի հրավիրված առաջին համագումարների բովանդակությունը:В мае 1917 в Ереване состоялся первый съезд западных армян, на котором были приняты важные решения по образовательным, хозяйственным и другим вопросам и создан руководящий орган во главе Ваана Папазяна. В 1917 году в Тбилиси был созван съезд восточных армян, в котором приняли участие разные представители, но большинство составляли дашнаки. Был создан Национальный совет армян, который стал главным органом для решения жизненных вопросов армян.
•  Պատմել Հայոց ազգային խորհրդի ստանձնած դերակատարման մասին:
•  Հիմնավորել հայերի շահագրգռված լինելը երկրամասում սահմանափոխություն կատարելու հարցում:

Աղբյուրները ՝Հայոց պատմություն,

Առաջադրանք 2

Խորհրդային Ռուսաստանը և Հայաստանը

•  Ներկայացնել Ռուսաստոնում հոկտեմբերյան հեղարջումից հետո Անդրկովկասում տեղի ունեցող փոփոխությունները :
•  Վերլուծել Երզնկայի զինադադարը:
• Ներկայացնել Արևմտյան Հայաստանի մասին բոլշևիկյան դեկրետը, գնահատել այդ փաստաթուղթը:
•  Վերլուծել Բրեստ-Լիտովսկի հաշտության պայմանագիրը: Հիմնավորել  Խորհրդային Ռուսաստանի վարած քաղաքականությունը՝ հայերի շահերի անտեսումը  և Արևմտյան Հայաստանի վերադարձը Թուրքիային:

Աղբյուրները՝ Հայոց պատմություն,

Երզնկայի զինադադար

1918թ. ռուսական նահանջից դեպի հերոսամարտ

Բոլշևիկյան հեղաշրջումը և Հայաստանը․ 8-րդ դասարան/տեսանյութ/

Իրադրությունը Երզնկայում

Բրեստ- Լիտովսկի բանակցությունների մեկնարկը

Առաջադրանք 1.

Արևելքի ավանդական հասարակություններ

• Կազմել Հնդկաստանի, Չինաստանի նոր ժամանակների ժամանակագրությունը:
  

Հնդկաստան
Տասնհինգերորդ դարում Հնդկաստանում ստեղծվեցին առաջին գաղութները պորտուգալացիների կողմից:
Տասնվեցերորդ դարում Հնդկաստանի հյուսիսային և կենտրոնային մասում առաջացավ Մեծ Մողոլի կայսրությունը:
1600 թվականին հիմնադրվեց անգլիական Արևելահնդկական ընկերությունը:
Նոր դարերում Մեծ Մողոլի կայսրությունը սկսեց թուլանալ և երկրի ոչ միասնական իրավիճակը հեշտացրեց եվրոպացիների ներթափանցումը և Հնդկաստանի գաղութացումը:
1857 թվականին Անգլիացիների դեմ հզոր ապստամբություն սկսվեց, որը գլխավորում էր մողոլական վերջին կայսրը:
1858 թվականին ապստամբությունը ճնշվեց և արդյունքում ամբոողջ Հնդկաստանը դարձավ բրիտանական գաղութ:
1947 թվականին բրիտանական գաղութ Հնդկաստանը բաժանվում է երկու մասի՝ Պակիստան և Հնդկաստան:

Չինաստան
1644 թվականին մանջուրները գրավում են Պեկինը ստեղծելով Ցին կայսրությունը:
Տասնութերորդ դարի կեսին կայսերական հատուկ հրովարտակով բոլոր նավահանգիստները, բացի մեկից՝ Գուանչժոուից, փակվեցին եվրոպացիների առջև:
Տասնութերորդ դարի վերջերին սկսեց աճել Ցին կայսրության առևտուրը արտաքին աշխարհի հետ:
1839 թվականին սկսվեց Ափիոնի առաջին պատերազմը:
1842 թվականին Ափիոնի առաջին պատերազմը ավարտվեց անգլիացիների հաղթանակով:
1842 թվականին, պատերազմի ավարտից հետո կնքվեց մի անհավասար պայմանագիր, որով Չինաստանը բացեց հինգ նավահանգիստ և այսպես կատարվեց Չինաստանի <<բացումը>> արտաքին աշխարհի առջև:
1856 թվականին սկսվեց Ափիոնի երկրորդ պատերազմը անգլիացիների դեմ:
1860 թվականին ավարտվեց Ափիոնի երկրորդ պատերազմը:
1882 թվականին Հոնկոնգը տրվեց Բրիտանիային:
1894 թվականին սկսվեց առաջին ճապոնա-չինական պատերազմը:
1895 թվականին ավարտվեց պատերազմը ճապոնացիների հաղթանակով:
1911 թվականին սկսվեց Սինհայական հեղափոխությունը:
1912 թվականին փլուզվեց Ցին կայսրությունը:

• Գրավոր համեմատել Հնդկաստանի նոր ժամանակների ավանդական հասարակությունը  ժամանակակից Հնդկաստանի հասարակության հետ, ինչ փոփոխությունների է ենթարկվել:
  Հնդկաստանը բազմակրոն ազգ է: Այն ժամանակ տեղի բազմաթիվ ժողովուրդներն ապրում էին իրենց ավանդական կենցաղով և հոգևոր կյանքով: Հասարակությունը ավանդաբար բաժանված էր կաստաների։ Արգելված էր անցումը մի կաստայից մյուսին, ինչպես նաև՝ նրանց միջև ամուսնությունները։ Տարածված կրոններն էին հինդուիզմը և մահմեդականությունը։ Կային արհեստի և առևտրի կենտրոններ։ Հնդիկ արհեստավորների արտադրանքը մեծ հռչակ էր վայելում ժամանակի շատ երկրներում։ Սակայն Նոր դարերի առաջին փուլում Հնդկաստանում պահպանվեց ավանդական հասարակությունը։ Այդ պատճառով նա բավական հետ մնաց եվրոպական առաջատար երկրներից։ Հնդկաստանի հասարակությունը որոշ չափով պահպանվել է:
• Գրավոր համեմատել Չինաստանի նոր ժամանակների ավանդական հասարակությունը  ժամանակակից Չինաստանի հասարակության հետ, ինչ փոփոխությունների է ենթարկվել:
  Նոր դարերում շարունակվում էր Չինաստանի ինքնամեկուսացումը արտաքին աշխարհից, հատկապես եվրոպացիներից։ Պետությունը խիստ վերահսկողություն էր սահմանել արտադրության և շուկայի նկատմամբ: Արգելվում էր նաև մեծ նվերի կառուցումը: Այս իրավիճակը մեծապես խանգարում էր երկրի տնտեսության զարգացմանը։ Հիմա չկա այսպիսի խիստ օրհենքներ, մարդիկ ավելի ազատ և ժամանակակից են ապրում: Չինաստանում պահպանվեցին հասարակական կյանքի կազմակերպման ավանդական ձևերը, մարդկանց կենցաղն ու հոգևոր կյանքը։ Չինացիների զգալի մասը դավանում էր բուդդայականությունը, մյուսները՝ իսլամ կամ դաոսականություն։
• Հայերը Հնդկաստանում նոր ժամանակներում և արդի ժամանակաշրջանում:
• Հայերը  Չինաստանում նոր ժամանակներում և արդի ժամանակաշրջանում:
• Աշխարհում առաջին կին դեսպանը. Դիանա Աբգար
  Դիանա Հովհաննեսի Աբգար (օրիորդական անուն ազգանունը՝ Անահիտ Աղաբեկյան) հայ գրող և հրապարակախոս, հասարակական գործիչ, 1919-1920 թվականներին Հայաստանի Հանրապետության դիվանագիտական ներկայացուցիչը Ծայրագույն Արևելքում (Ճապոնիա), աշխարհում առաջին կին դիվանագետ։ Հայոց ցեղասպանության մասին 9 գրքերի հեղինակ: Ծնվել է 1859 թվականի հոկտեմբերի 12-ին: Դիանային գործ առաջարկեցին Ճապոնիայի արտաքին գործերի նախարարությունում` արձանագրային բաժնում: Կարճ ժամանակահատվածում նա նշանակալի դեմք դարձավ դիվանագիտական շրջանակներում: Նա Ճապոնիայում ապրել է 46 տարի։ Դիանան տիրապետել է պարսկերեն, անգլերեն, հինդի, ճապոներեն ու չինարեն լեզուներին։ Գրել է բանաստեղծություններ և պատմվածքներ։
  

Դեկտեմբերի 14-20-ը, առաջադրանք , 8-րդ դասարան

  

Հայերն Իրանում
Հայերն Իրանում (պարս․՝ ارمنی‌های ایران), հայկական սփյուռքի՝ առավել հինավուրց գաղթօջախներից մեկը` Հալեպի, Կոստանդնուպոլսի և Երուսաղեմի հետ միասին։ Տարբեր տվյալներով՝ հայերի թիվը 2018 թվականի դրությամբ հասնում է մինչև 50 հազարի, իսկ դեռ 2010 թվականին հաշվվում էր 70-90 հազար։ Իրանահայերի ճնշող մեծամասնությունը բնակվում է մայրաքաղաք Թեհրանում, մասամբ նաև՝ Սպահանում:

Իրանում հայերի հաստատումը դարավոր պատմություն ունի։ Հայկական էթնոսը ժամանակակից Իրանի տարածքում, որի հյուսիսային շրջանները պատմական Հայաստանի մաս են կազմել, հայտնվել է անհիշելի ժամանակներից։ Վաղ միջնադարի ընթացքում հայերի ներգաղթ են կազմակերպել Իրանի տարբեր արքաներ՝ Շապուհ II Երկարակյացը (309-379), Հազկերտ Բ-ն (439-457), Խոսրով Բ Փարվեզը (591-628) և ուրիշներ: Հայաստանի երկրորդ բաժանումից (591) և արաբական արշավանքներից հետո (642) հետո Մեծ Հայքից վերջնականապես անջատվել և Ատրպատականին են կցվել Պարսկահայքը և Վասպուրականի մի քանի գավառներ: Ուշ միջնադարում շահ Աբբաս I Սեֆիի (1587-1629) հրամանով այստեղ են տեղափոխվում հազարավոր հայեր՝ Արարատյան դաշտից ու հարակից տարածքներից։ Նրանց բռնի բնակեցնում են մայրաքաղաք Սպահանից ոչ հեռու՝ Նոր Ջուղա քաղաքում: Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում տեղի ունեցած հայոց ցեղասպանությունից հետո ձևավորվում է հայկական սփյուռքը. հայերի որոշ քանակություն Արևմտյան Հայաստանից տեղափոխվում են Իրան։ Հետագայում նրանց են միանում հայերի այլ խմբեր՝ Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո հազարավոր հայերն հայրենադարձվում են։ Նախքան իսլամական հեղափոխությունը (1979) Իրանի հայության թիվը հասնում էր 200 հազարի:

Նոյեմբերի 30-դեկտեմբերի 6-ը, առաջադրանք, 8-րդ դասարան

Posted on 1 Դեկտեմբերի, 2020

Առաջադրանք 1

Հայկական Մարզը: 1836թ.-ի եկեղացական կանոնադրությունը:

Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև XVII–XIX դարերում մղվել է շուրջ 10 պատերազմ Սև ծովում ու հարակից շրջաններում գերիշխանություն հստատելու համար: Կովկասյան ռազմաճակատի գործողությունները հիմնականում տեղի են ունեցել Հայաստանում:

Արևմտյան Հայաստանը  19-րդ դարի առաջին կեսին

• Ներկայացրու 19-րդ դարի սկզբին Արևմտյան Հայաստանի վարչական բաժանումները, օգտ.քարտեզից/
• 1806-1812թթ.ռուս-թուրքական պատերազմի ընթացքն ու արդյունքները , Բուխարեստի պայմանագիր:

Տանը. Ազատագրական շարժումները 18-րդ դարի 30-80 թվականներին

Փոքրիկ ուսումնասիրություն/մեկ էջի սահմանում/

• Ներկայացնել Նադիր շահի պատմական կերպարը:
  Նադիր շահ, կառավարել է Իրանը որպես շահ 11 տարի՝ 1736–1747 թվականներին, հիմնադրել Աֆշարիների դինաստիան։
  Նադիրը բարձրացել էր ռազմաքաղաքական աստիճանով այն ժամանակ, երբ Իրանում աֆղանների Հոթաքի տոհմը քաոս էր ստեղծել։
•  Հայերի նկատմամբ նրա վարած քաղաքականության դրական, բացասական կողմերը:
  Նադիրը Եգանի խորհրդով ու աջակցությամբ կարողանում է հուսալի հիմքեր ստեղծել նոր արշավանքի համար: Ահա, թե ինչպես: 1934թ. Նադիր շահը գալիս է Էջմիածին, կոշիկները հանում, մտնում եկեղեցի, մասնակցում պատարագի՝ ծունկի գալիս և արցունքն աչքերին աղոթում քրիստոնյաների հետ միասին: Դա ցնցող տպավորություն է թողնում ժողովրդի վրա: Հոգևորականները ոգևորվում են Նադիրի ծնկաչոք աղոթքից և ժողովրդին կոչ անում ամեն կերպ աջակցել Նադիր շահին :
• Հիմնավորիր կամ հերքիր Նադիր շահի օրոք Խամսայի մելիքությունների արտոնյալ կարգավիճակը:

Աղբյուրներ՝  Արցախի կիսանկախ հայկական իշխանությունը XVIII դարի 30-40-ական թվականներին: Նադիր շահը և հայերը: Խամսայի մելիքությունների ստեղծումը

Խամսայի մելիքություններ

Եգանի և Նադիր շահի ռազմավարական համագործակցությունը

Հայոց այբուբենը տվերով

միավոր, ա - 1,բ - 2,գ - 3,դ - 4,ե - 5,զ  6,է - 7,ը - 8,թ - 9

տասնավոր, ժ - 10,ի - 20,լ - 30,խ - 40,ծ - 50,կ - 60,հ - 70,ձ - 80,ղ - 90,

հարյուրավոր, ճ - 100,մ - 200,յ - 300,ն - 400,շ - 500,ո - 600,չ - 700,պ - 800,ջ - 900,

հազարավոր, ռ - 1000,ս - 2000,վ - 3000,տ - 4000,ր - 5000,ծ - 6000,ու - 7000,փ - 8000,ք - 9000

Ասպետների մասին

Ասպետ բառը ծագել է ասպ՝ <<ձի>> արմատից և սկզբնապես նշանակել ձիավոր հեծյալ։ Ասպետ չէին ծնվում ասպետ դառնում են։ Ասպետները դառնում են հողատեր։ Ստանում էին հողաբաժին և ներառվում ավատիրական խավի մեջ։ Ասպետների հիմնական զբաղմունքը պատերազները, որսորդությունը և ասպետական մրցումներն էին։ Նրանք չէին զբաղվում տնտեսությամբ և հակված չէին ընտանեկան կյանքին։

Դասարանական- Հայաստանի ինքնավարության վերականգնումը /Հայոց պատմություն, 7-րդ դասարան, էջ58-62/

• Ներկայացրու 9-րդ դարում Հայաստանում տեղի ունեցող կարևոր իրադարձությունները:
  IX դ. խալիֆայության թուլացման պայմաններում կրկին հզորանում էին Բագրատունի, Արծրունի, Սյունիքի, Արցախի և այլ հայկական իշխանությունները:
• Թվարկիր Հայաստանի ինքնավարության վերականգնման պատճառները:
• Գրավոր ներկայացրու 850-855թթ. հակաարաբական ապստամբությունը, ընթացքը, հետևանքը:
  Հայժողովր դիպայքարն անկախ պետականության վերականգնման համար նորփուլ թևակոխեց: 850թ. Բագարատը Աշոտ Արծրունու հետարաբ նվաճողներին դուրս քշեց Տարոնից: Իսկ արաբների մեկ այլ զորախումբ էլ ջախջախվեց Վասպուրականում: Հայերի ազատատենչ պայքարը կասեցնելուհամար խալիֆայությունը դիմեց պատժիչ գործողությունների: 851 թ. Հայաստաններ խուժած արաբական զորաբանակիհրամանատար Յուսուֆը Խլաթում խաբեությամբ ձեր բակալեց Բագարատին և ուղարկեց խալիֆայությունտ:
• Ներկայացրու Սասնա ծռերից մի հատված, որտեղ արտացոլվել է հակաարաբական պայքարը/ռադիոնյութ կամ տեսաֆիլմ/:

Սեպտեմբեր

Հոկտեմբեր Նոյեմբերի 18-24-ը

 Առաջադրանք 1

Առաջադրանք 2 Նոյեմբերի 25-30-ը

Առաջադրանք 1

Առաջադրանք 2 Դեկտեմբերի 2-6-ը

Դեկտեմբերի 2-6, առաջադրանք 7-րդ դասարան

Առաջադրանք 1

Առաջադրանք 2 Դեկտեմբերի 9-15-ը

Թեոդորոս Ռշտունի

Առաջադրանք 1

Առաջադրանք 2

Նախագծեր «Նախագծային ընթերցանություն» «Հանրային աուդիտ» «Ամանորյա բացահայտումներ»

Անհատական նախագծեր

Թարգմանություններ

· նախապատրաստական աշխատանք

· տպավորությունների ամփոփում

Ամփոփում

Թեոդորոս Ռշտունի

Թեոդորոս Ռշտունի (590 - 656, Դամասկոս), մարզպան և Հայոց իշխան՝ 639-654 թվականներին, ընդհատումներով և զորավար։

Սասանյան արքունիքի համաձայնությամբ 628 թվականին նշանակվել է Մարզպանական Հայաստանի սպարապետ։ 634 թվականից վարել է նաև Հայոց մարզպանի պաշտոնը։ Եղել է Հայաստանի մարզպանը արաբական առաջին արշավանքների ժամանակ։ Սասանյան Պարսկաստանի՝ արաբների կողմից գրավվելուց և դրա հետևանքով Մարզպանական Հայաստանի փաստացի անկախություն ձեռք բերելուց հետո Թեոդորոս Ռշտունին իր ձեռքում է կենտրոնացրել երկրի պաշտպանությունը։

Լարված հարաբերություններ է ունեցել բյուզանդական մասի Հայաստանի կառավարիչ Մժեժ Գնունու հետ։ Հայ նախարարների և կաթողիկոս Ներսես Գ Տայեցու աջակցությամբ միավորել է նաև Բյուզանդիային ենթակա Հայաստանը։ 639 թվականին միավորված Հայաստանը փաստացի վարել է ինքնուրույն քաղաքականություն՝ Թեոդորոս Ռշտունու գլխավորությամբ։ Նա ամրացրել է Հայաստանի բերդերը, հզորացրել հայոց այրուձին և հաջողությամբ դիմակայել թշնամուն։

Դեկտեմբերի 2-6, առաջադրանք 7-րդ դասարան

Posted on Դեկտեմբերի 1, 2019

Առաջադրանք 1.

Դասարանական 1. Հին Ռուսիան,/ Համաշխարհային պատմություն, 7-րդ դասարան, էջ 37-41/

Տանը

• Պատմիր ռուսական պետության առաջացման մասին:

Պետություն, որևէ ժողովրդի և նրա յուրաքանչյուր ներկայացուցչի բնականոն և մինչև վերջ ինքնադրսևորման՝ քաղաքակրթությանը հայտնի առայժմ միակ ձևն է, ազգի կարգաբանական աստիճանը բնորոշող հիմնական քննությունը, մշակույթի բարձրակետը։

Քաղաքական ամբողջականության տեսանկյունից պետությունը քաղաքականապես կազմակերպված ցանկացած համայնքն է, որն ապրում է կառավարման միևնույն համակարգի ներքո։ Պետությունները կարող են լինել սուվերեն (ինքնիշխան) և ոչ սուվերեն (ոչ ինքնիշխան)։ Օրինակ, դաշնային (ֆեդերալ) պետությունները դաշնային (ֆեդերալ) միությունների անդամ են, և միայն մասնակիորեն են սուվերեն, բայց, այնուամենայնիվ պետություններ են։ Որոշ պետություններ արտաքին սուվերենի կամ գերիշխանության (հեգեմոնիայի) սուբյեկտ են, որում հիմնական սուվերենությունը գտնվում է մեկ այլ պետության մեջ։ Այն պետությունները, որոնք ինքնիշխան են, հայտնի են որպես սուվերեն պետություններ։ Ամերիկյան անգլերենի կրողները հաճախ պետություն և կառավարություն տերմինները օգտագործում են որպես հոմանիշներ, որտեղ երկու բառերն էլ ենթադրում են կազմակերպված քաղաքական խմբի առկայություն, որը որոշակի տարածքում իրականացնում է իշխանություն։ Շատ հասարակություններ պետությունների կողմից կառավարվել են հազարամյակներով, մինչդեռ որոշները եղել են պետականազուրկ հասարակություններ։ Ժամանակի ընթացքում կառավարման բազմաթիվ ձևեր են զարգացել՝ իրենց գոյության իրավունքը հիմնավորելով ամենատարբեր արդարացումներով( ինչպես օրինակ Թագավորների աստվածային իրավունքը, հասարակական պայմանագրի տեսությունը և այլն)։ 21-րդ դարում ժամանակակից ազգ֊պետությունը պետության գերիշխող ձևն է, որի սուբյեկտ է հանդիսանում ժողովուրդը։

• Հիմնավորիր  քրիստոնության ընդունման կարևորությունըԿիևյան Ռուսիայի համար:
• Համեմատիր Յարոսլավ Իմաստունի գործունեությունը Հուստինիանոս Առաջինի գործունեության հետ:
• «Աննա Բյուզանդացի-Ռուսաստանի «կնքամայրը»»/փոքրիկ հետազոտական աշխատանք/

Աննա  (963 – 1011 – 12թթ մարտի 13) եղել է Մեծ Կիեւի իշխան Վլադիմիր Սվյատոսլավիչի կինը, Ռուսաստանի «կնքամայրը», ռուս առաջին կայսրուհին:

Հունական Կորսուն քաղաքի գրավումից հետո բյուզանդական կայսր Բարսեղ Երկրորդի հարազատ քույրը կնության ուղարկվեց  ռուս իշխան Վլադիմիրին (այս ամուսնությամբ երկու պետությունների միջեւ կնքված պայմանը կատարված էր համարվում. պայմանագրի համաձայն Ռուսաստանը պետք  է օգնություն ցուցաբերեր Բյուզանդիային պատերազմի ժամանակ):

Վարդան Մամիկոնյան
Վարդանանց պատերազմ

Պարսկաստանի Հազկերտ Բ Սասանյան արքան 449 թվականին հրովարտակով հայերին կոչ է արել հրաժարվել քրիստոնեությունից և ընդունել զրադաշտականություն (կրակապաշտություն)։ Վարդան Մամիկոնյանի մասնակցությամբ Արտաշատում գումարված ժողովը մերժել է Պարսից արքայի կրոնափոխության առաջարկը։ Մերժողական պատասխան են ուղարկել նաև դրացի վրացիներն ու աղվանները։ Վարդանին և Հայոց, Վրաց ու Աղվանից իշխանությունների ներկայացուցիչներին կանչել են Տիզբոն։ Մահապատժի սպառնալիքի տակ նրանք առերես ուրացել են իրենց հավատքը։

Հազկերտ Բ-ն, պատանդ պահելով մարզպան Վասակ Սյունու որդիներին ու Գուգարքի բդեշխ Աշուշային, հայ նախարարներին 700 մոգի և հսկիչ զորախմբի ուղեկցությամբ ճանապարհել է Հայաստան՝ հանձնարարելով 1 տարում եկեղեցիները վերածել մեհյանների ու կրակատների և կառուցել ատրուշաններ։ Հայ նախարարները վերադարձել են հայրենիք՝ անհրաժեշտ դիմադրություն կազմակերպելու հույսով։ Վարդան Մամիկոնյանը, վերադառնալով հայրենիք, գլխավորել է կրոնափոխության դեմ ծավալված ժողովրդական ընդվզումը։

Ռազմական դաշինք կնքելով Աղվանից և Վրաց մարզպանությունների հետ՝ 450 թվականի սկզբին նա օգնություն է խնդրել Բյուզանդիայից, սակայն Մարկիանոս կայսրը ոչ միայն մերժել է, այլև այդ մասին գաղտնի տեղեկացրել Հազկերտ II-ին։ 450 թ-ին սպարապետի զորագունդը Հայաստանից վտարել է մոգերին ու նրանց աջակցող զորքերին, Խաղխաղ (այժմ՝ Ղազախ, Ադրբեջան) քաղաքի մերձակայքում պարտության է մատնել պարսիկ Սեբուխտ զորավարի գլխավորած պատժիչ զորքերին, ապա նրանց քշել նաև Աղվանքի բերդերից։ Վարդան Մամիկոնյանի զորախումբը հասել է մինչև Ճորա պահակի ամրությունները (այժմյան Դերբենդ քաղաքի մոտ) և փոխօգնության դաշինք կնքել հոների հետ։

Ռիո դե Ժանեյրո, հաճախ կոչվում է պարզապես Ռիո, Բրազիլիայի երկրորդ մեծագույն քաղաքն է, իր մեծությամբ երրորդ ագլոմերացիան Հարավային Ամերիկայում: Բնակչությունը կազմում է 6,3 միլիոն մարդ, ինչը նրան դարձնում է 6-րդ խոշորագույն քաղաքը Ամերիկայում և 26-րդը աշխարհում:

Քաղաքը մոտ երկու դար եղել է Բրազիլիայի մայրաքաղաքը, 1763-ից 1815-ը պորտուգալական գաղութատիրական ժամանակաշրջանում, իսկ 1815-1960 թվականներին եղել է անկախ Բրազիլիայի մայրաքաղաք։ Ռիոն անվանում են նաև Cidade Maravilhosa կամ «հրաշալի քաղաք»:

Ռիո դե Ժանեյրոն հարավային կիսագնդի ամենաշատ այցելվող քաղաքն է, որը հայտնի է իր բնական միջավայրով, սամբայով, Բոսսա-Նովայով և լողափներով, որոնցից առավել հայտնի են Բառա դե Տուժիկան, Կոպակաբանան, Իպատեման և Լեբլոնը։ Այլ տեսարժան վայրերի շարքում կարելի է առանձնացնել Քրիստոսի արձանը Կորկովադու լեռան վրա (Cristo Redentor), Պաո դե Աշուկար լեռը, Սամբադրոմը, որը օգտագործվում է կարնավալների ժամանակ և «Մարականան»՝ աշխարհի խոշորագույն մարզադաշտերից մեկը։

Ռիո դե Ժանեյրոում են անցկացվելու 2016-ի ամառային օլիմպիական խաղերը, որոնք առաջին անգամ է անցկացվելու հարավամերիկյան քաղաքում: «Մարականան» ընդունելու է 2014 Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության եզրափակիչ խաղը:

•  Գրավոր պատմել Վաղարշապատ, Դվին մայրաքաղաքների մասին, օգտվել գրքերից, համացանցից

Դվին (արաբ. Դաբիլ, հուն. Դուվիոս), Հայաստանի  պատմական մայրաքաղաքներից մեկը։ Հիմնադրվել է 4-րդ դարի առաջին կեսին։ Գտնվում է Այրարատ նահանգի Հայոց Ոստան գավառում (գավառը քաղաքի անունով կոչվել է Ոստան Դվնո)։ Ըստ պատմահայր Մովսես Խորենացու՝ «դվին» բառը պարսկերեն ծագում ունի և նշանակում է բլուր։ Փավստոս Բյուզանդի կարծիքով Դվինը բլուրի անվանումն է։

Միջնադարյան Հայաստանի Դվին մայրաքաղաքի ավերակները գտնվում են Վերին Դվին, Հնաբերդ, Վերին Արտաշատ, Նորաշեն, Այգեստան գյուղերի տարածքներում, Երևանից մոտ 30 կմ հարավ։ Ընդգրկված է Հնաբերդի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկում:

• Տեսաֆիլմը դիտելուց հետո գրել ամենատպավորիչ հատվածի մասին: Դվին/տեսաֆիլմ/

Դվին /տեսաֆիլմ ռուսերենով/

Франция от Хлодвига до Каролингов (476-987)

Король франков Хлодвиг (465-511) первоначально был правителем одной из областей, захваченных у римлян несколькими племенными группами. Сами франки оккупировали северо-восток; па юге, в райо­не Эльзаса, жили алеманы, а на западе правил последний римский наместник Сиагрий; дальше к югу обосновались вестготы и бургунды. Начав с Сиагрия, Хлодвиг упорно работал над устранением окружающих его соперников. К концу жизни вождь варваров стал христианским королем, а его госу­дарство к этому времени занимало большую часть Галлии. Бургунды на юго- востоке и остготы в Провансе сохраняли свою независимость, но на осталь­ной территории Галлии только полуостров Арморика (Бретань) оставался вне контроля франков. При поддержке Церкви, мощь крторой постоянно возра­стала, и старой галло-римской элиты, Хлодвиг создал крупное государство.

Ֆրանսիա Կլովիսից Քերոլինջ (476-987)

Ֆրանկ Կլովիսի թագավորը (465-511) սկզբնապես հռոմեացիների կողմից գրավված մի քանի ցեղային խմբերի կողմից գրավված տարածքների մեկի կառավարիչն էր: Ֆրանկներն իրենք գրավեցին հյուսիս-արևելքը; հարավում ՝ Ալսասի շրջանում, ապրում էին Ալեմաները, իսկ արևմուտքում իշխում էր Հռոմեական վերջին նահանգապետը ՝ Սիգրիսը; հետագայում դեպի հարավ կարգավորել վեստգոթերը և բուրգունդներին: Սկսելով Siagria- ից ՝ Կլովիսը քրտնաջան աշխատում էր իրեն շրջապատող մրցակիցներին վերացնելու համար: Իր կյանքի ավարտին, բարբարոսների առաջնորդը դարձավ քրիստոնյա թագավոր, և նրա նահանգն այս անգամ գրավեց Գաուլի մեծ մասը: Հարավ-արևելքում գտնվող բուրգունդցիները և Պրովանսում գտնվող Օստրոգոթները պահպանեցին իրենց անկախությունը, բայց Գոլի մնացած մասում միայն Արմորիցայի թերակղզին (Բրիտանիա) մնաց ֆրանկների վերահսկողությունից դուրս: Եկեղեցու աջակցությամբ, Կրտորոյի իշխանությունը անընդհատ աճում էր, և հին գալո-հռոմեական էլիտան ՝ Կլովիսը ստեղծեց մեծ պետություն:

Սուրբ Սոֆիայի տաճարի, ճարտարապետ Տրդատի մասին

նախկինում հունական ուղղափառ քրիստոնեական տաճար, ավելի ուշ օսմանյան մզկիթ, այժմ՝ թանգարան (Այասոֆիա թանգարան) Ստամբուլում, Թուրքիա: Տաճարը կառուցվել է մ.թ 537 թ․ և հայտնի է հատկապես իր յուրօրինակ գմբեթով: Այս տաճարը աշխարհի ամենամեծ կառույցներից է եղել և համարվում է ճարտարապետության գլուխգործոց: Այն միևնույն ժամանակ համարվում է բյուզանդական ճարտարապետության մարմնավորում. կարծիք կա, թե այն «փոխել է ճարտարապետության պատմությունը»:

Սուրբ Սոֆիայի ճարտարապետական յուրահատկությունը այն է, որ պատրաստված է փոքրիկ կերամիկական կտորների և ավազի համակցությամբ, մի եղանակ, որը համարժեք է ժամանակակից բետոնին:

Իր ստեղծման օրվանից՝ 537 թվական, մինչև 1453 թվականը այն եղել է Արևելյան ուղղափառ տաճար և հանդիսացել է Կ.Պոլսի տիեզերական պատրիարքի նստավայրը: Միայն 1204-1261 թվականների ընթացքում տաճարը խաչակիրների կողմից (Խաչակրաց 4-րդ արշավանքի ժամանակ) վերածվել է կաթոլիկ տաճարի, որը գտնվում էր Լատինական կայսրության տիրապետության տակ: 1453 թվականի մայիսի 29-ին Սուրբ Սոֆիայի տաճարը վերածվել է օսմանյան մզկիթի. այս կարգավիճակում այն մնացել է մինչև 1931 թվականը: Այնուհետև այն աշխարհիկացվել է և 1935 թվականի փետրվարի 1-ին դարձել բաց թանգարան: Շուրջ հազար տարի Սուրբ Սոֆիայի տաճարը համարվել է աշխարհի ամենամեծ տաճարը մինչև 1520 թվականին կառուցվել է Սևիլյայի տաճարը:

Վարդավառ

Վարդավառ կամ Վարդեվառ, որպես քրիստոնեական տաղավար տոն՝ Քրիստոսի այլակերպություն կամ Քրիստոսի պայծառակերպություն, հայ ժողովրդական նախաքրիստոնեական և քրիստոնեական տոն, ըստ եկեղեցական տոնացույցի նշվում է Զատիկից 14 շաբաթ կամ 98 օր հետո, կիրակի օրը՝ հունիսի 28-ից օգոստոսի 1-ն ընկած ժամանակահատվածում։ Գրիգոր Լուսավորիչը փոխել է Հիսուս Քրիստոսի այլակերպության տոնով։ Վարդավառը, կամ Քրիստոսի Պայծառակերպությունը, Հայ Առաքելական Եկեղեցու հինգ տաղավար տոներից է։

Հայաստանի շատ բնակավայրերում, սակայն տեղական ավանդույթի համաձայն, Վարդավառը նշվում է այլ օրերի՝ հուլիսի կեսերից մինչև օգոստոսի սկիզբը: Որպես օրինակ՝ Տավուշում, Լոռիում այս տոնը նշվում է հուլիսի 20-ին հաջորդող կիրակի օրը։

Առաջադրանք 1

Եվրոպայի սահմանները 1թ-ից մինչև 2016 թթ-ը/տեսաֆիլմ/

ՙՙՀամաշխարհային պատմություն՚՚ -Միջին դարեր

1.Համաշխարհային պատմության ո՞ր ժամանակաշրջանն է ընդգրկում միջնադարը:

2.Պատմիր ժողովուրդների մեծ գաղթի մասին: http://www.wikiwand.com/hy/Ժողովուրդների_մեծ_գաղթ

3.Գաղթի սկիզբը

4.Գերմանների տեղաշարժը

Քարտեզի օգնությամբ ներկայացրու ներքոհիշյալ հատվածը

Հին գերմանների բնօրրանը համարվում է Յուտլանդիա և Սկանդինավիա թերակղզիները։ Մինչ մեծ գաղթև մի շարք գերմաններ բնակություն էին հաստատել Հռոմեական Կայսրության տարածքում։ Հռոմեական Կայսրության անկման գործում մեծ դեր խաղացին գերմանական ցեղերից գոթերը։ Նրանք մ.թ.ա. II դ. Վիսլա գետից տեղափոխվեցին Դնեպր-Դանուբ ընկած ճանապարհը։ Կարճ ժամանակ անց նրանք բաժանվեցին երկու խոշոր ցեղային միությունների՝ վեստ և օստ գոթերի։ 375 թ.-ին հոները ջախջախեցին օստ գոթերին և արշավեցին վեստ գոթերի տիրույթներ։ Վախենալով հոներից վեստգոթերը ապաստան խնդրեցին հռոմեացի կայսրից և հաստատվեցին սահմանների մոտ։ Հռոմեացիները սննդամթերք էին մատակարարում վեստ գոթերին, իսկ գոթերը սահմաններն էին հսկում։ Շուտով հռոմեացիները դադարեցրեցին պարենի ներկրումը վեստ գոթերի տիրույթներ և վերջինս ապստամբության պատճառ դարձավ։ Հռոմեացիները պարտվեցին, իսկ սպանվածների կազմում էր նաև հռոմեացի Վաղես կայսրը։

5.Երբ տեղի ունեցավ Հռոմեական կայսրության բաժանումը, 451 թ.-ի հայտնի ճակատամարտը ինչ նշանակություն ունեցավ Եվրոպայի համար:

6.Թվարկիր Արևմտյան հռոմեական կայսրության տարածքում կազմավորված բարբարոսական թագավորությունները՝ օգտվելով նաև քարտեզից:

Ամփոփում -մի քանի նախադասությամբ ամփոփիր ՙՙԺողովուրդների մեծ գաղթի ՚՚ դերը համաշխարհային պատմության մեջ:

Սեպտեմբեր 9-15,առաջադրանք 7-րդ դասարանի համար

Posted on Սեպտեմբերի 8, 2019

Ծանոթացում 2019-2020թթ առարկայական ծրագրի հետ:

Առաջադրանք 1  .

Պատմություն 

Ինչու ենք ուսումնասիրում պատմությունը

Առանց պատմության մենք դժվար թե ինչ-որ բան իմանաինք, որովհետև ամեն ինչ կազմված է պատմությունից։

Օրինակ․

Ինչ-որ մարդ մի բան նկարեց կամ մեկը համակարքիչ ունեցավ դրանից հետո դա դառնում է պատմության մի մաս։ Պատմության շնորհիվ մենք կարող ենք իմանալ թե, ինչ է եղել հարյուրավոր տարիներ առաջ։ Եվ ամենա վերջինը, պատմությունը գիտելիք է, որով մենք սովորում ենք և սովորել ենք մաթեմատիկա, հայոց լեզու, ֆիզիկա, քիմիա, կենսաբանություն, երկրաչափություն, աշխարագրություն և այլն։

Տարատեսակ աղբյուրներ ուսումնասիրելուից հետո ինքնուրույն ձևակերպիր «Ինչու ենք ուսումնասիրում պատմությունը»:

Դասարանական աշխատանք

«Հայոց պատմություն »   / կարդալ էջ 6-8 , պատասխանել հետևյալ հարցերին/

1. Ո՞վ էր Հայոց պետության հողի գերագույն տերը:
2. Որո՞նք էին հողատիրության հիմնական ձևերը:
3. Ինչպե՞ս էին կոչվում ժառանգությամբ փոխանցվող հողային տիրույթները:
4. Ովքե՞ր էին սեպուհները:
5. Ի՞նչ դասերից էր կազմված ավատատիրական աստիճանակարգը Հայաստանում:
6. Ովքե՞ր էին կազմում ազատների և անազատների դասերը:
7. Կազմել ավատատիրական աստիճանակարգության գծապատկերը:

Տնային հանձնարարություն/

Արշակունիներ/տեսաֆիլմ/

Տրդատ 1-ին/տեսաֆիլմ/

1.Դիտել ֆիլմերից մեկըը, համացանցից հավելյալ տեղեկությունները իմի բերելով մեկ էջի սահմանում  ներկայացնել:/գրել պատումի ձևով/:

2.Գահնամակ,  Զորանամակ- կարդալուց հետո հիմնավորել այս փաստաթղթերի կարևորությունը:

Գահնամակ– Հայոց արքունիքում իշխանների կամ նախարարների ունեցած տեղերի, գահերի կամ պատվաստիճանների հրովարտակ, վավերական ցուցակ։ Նախարարի կամ իշխանի գահը որոշվել է նրա տնտեսական ու ռազմական հզորությամբ, ինչպես նաև հնագույն ավանդական հիմքով։ Գահնամակը մեզ հասած տեսքով հայտնաբերել է հայոց կաթողիկոս Սահակ Պարթևը 424 թվականի դեկտեմբերի 26-ին պարսից արքունի դիվանում։
Ավատատիրական համակարգին հատուկ այդ արտոնագիրը վավերացրել է նախարարների կամ իշխանների նկատմամբ տերունական իրավունքներ ունեցած թագավորը։ Նախարարների գահերը եղել են կայուն և ժառանգական։ Միայն բացառիկ դեպքերում թագավորը կարող էր Գահնամակում մասնակի փոփոխություններ մտցնել։

Զորանամակ- Մեծ Հայքի ռազմական ուժերի քանակի և դասակարգման մասին պետական վավերագիր կամ ուրույն հրովարտակ։ Գործադրվել է Մեծ Հայքում մինչև հայ Արշակունի արքայատան անկումը (IV դարի վերջ – V դարի սկիզբ)։ Կազմվել է քառաբաժին բոլորակ աղյուսակի ձևով՝ ըստ Մեծ Հայքի չորս կուսակալ զորավարությունների (Հյուսիսային, Հարավային, Արևելյան և Արևմտյան դռների)։ Յուրաքանչյուր բաժնում դասվել են 21 կամ 22 նախարարություն՝ նշելով նրանց յուրաքանչյուրի զորաքանակը։ Ըստ մեզ հասած զորանամակի, Արշակունիների օրոք Հայոց զորքի ընդհանուր թվաքանակը եղել է 124 հազար մարտիկ, որից 84 հազարը կազմել են նախարարական կամ սեպուհական, իսկ 40 հազարը՝ արքունի (ոստանիկ) և մարդպետական գնդերը։ Արտաքին վտանգի ժամանակ նախարարները իրենց զինվորական ուժերը գումարել են Զորանամակով սահմանված զորաթևում, իսկ անհրաժեշտության դեպքում Հայոց արքայի կամ սպարապետի հրամանով օգնել են այս կամ այն զորաթևին։

Առաջադրանք 2.

Դասարանական աշխատանք

Պետական կառավարման համակարգը/  կարդալ էջ 8-10, պատասխանել հարցերին/

Տանը

Հետազոտական աշխատանք

1. Համեմատել Հայաստանում և Եվրոպայում քրիստոնեության տարածման ընթացքը;
2. Նկարագրել ավատատիրության ձևավորմանը նպաստող կարևորագույն իրադարձությունները;

http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_the_establishment_of_feudal_system

http://findarmenia.org/arm/history/19/134/135

http://findarmenia.org/arm/history/19/134/136

http://findarmenia.org/arm/history/19/134/137

https://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/6004

https://bararanonline.com/ֆեոդալիզմ

Երրորդ ուսումնական շրջանի ամփոփում

Մենք գրել ենք և պատմել ենք հին Եգիպտօսի, Արատտաի, Տիգրանակետի ճակատամարտը, արածանիի ճակատամարտը և հին Հռոմի մասին։ Կատարել ենք նախագծեր և թեստեր։

Հուլիոս Կեսարը Եգիպտոսում

Հուլիոս Կեսարը Եգիպտոսում հայտնի է նաև իր կրճատ անունով՝ Հուլիոս Կեսար, իտալացի երգահան Գեորգ Ֆրիդրիխ Հենդելի օպերա երեք գործողությամբ։ Գրվել է Թագավորական երաժշտական ակադեմիայի (Royal Academy of Music) պատվերով։ Իտալերեն լիբրետտոն Նիկոլա Ֆրանչեսկո Հաիմի։ Առաջնախաղը կայացել է 1724 թ. փետրվարի 20-ին Լոնդոնի King's Theatre բեմում՝ մեծ հաջողությամբ։ Գլխավոր դերերգերում հանդես են եկել ժամանակի նշանավոր կատարողներ Սենեզինոն (Հուլիոս Կեսար) և Ֆրանչեսկա Կուցոնին (Կլեոպատրա)։

Համարվում է Հենդելի օպերային ժանրում գրված լավագույն գործերից մեկը և այսօր էլ հաճախ բեմադրվում է օպերային թատրոններում, ինչպես նաև ձայնագրվում։

Հին Հռոմ

Հռոմը  Հին աշխարհիառաջավոր պետություններից մեկը, իր անվանումն ստացել է Հռոմ քաղաքից, իսկ քաղաքն իր հերթին անունն ստացել է Հռոմուլոսից, ով իր եղբայր Հռեմոսի հետ հիմնադրել է Հռոմը։ Հին հռոմեական քաղաքակրթության վրա որոշակի ազդել են հին հույների և էտրուսկների մշակույթները։ Կայսրությյան հզորության գագաթնակետը եղել է մ.թ.ա. 2-րդ դարում, երբ որ Հռոմը գրավել էր ժամանակակից Շոտլանդիայի հյուսիսից մինչև Եթովպիայի հարավ և Հայաստանի արևելքից մինչև Պորտուգալիայի արևմուտքն ընկած տարածքները։ Հին Հռոմի պատմությունը բաժանվում է երեք շրջանի՝

• Թագավորական շրջան (մ.թ.ա. 754-753 - մ.թ.ա. 510-509)
• Հանրապետական շրջան (մ.թ.ա. 510-509 - մ.թ.ա. 30 կամ 27)
• Կայսերական շրջան (մ.թ.ա. 30 կամ 27- 395)

Մեծ  Հայքի թագավորությունն Արտավազդ 2-րդի օրոք:Արտաշեսյան վերջին գահակալները:

• կառավարման թվականները

          Ք․Ա․ 55-34 թթ․

• ներքին քաղաքականությունը

         Արտավազդ Բ-ն Հորից ժառանգել է կայացած աշխարհակալ տերություն՝ զարգացած տնտեսությամբ և ենթակառուցվածքներով, ինչպես նաև մարտունակ բանակով։

• արտաքին քաղաքականությունը

         Արտավազդ Բ-ն հայոց գահին բազմել է պատմական բավականին խառնակ ժամանակաշրջանում, երբ Հռոմեական հանրապետությունը և Պարթևստանի հարաբերությունները գտնվում էին ծայրահեղ իրավիճակում, իսկ Մեծ Հայքը գտնվում էր վերջիններիս մարտերի կիզակետում։ 

• ժամանակագրությունը

         Արտավազդ Բ գահակալում Ք․Ա 55-34 թթ․

         Ք․Ա․ 53 թ․ կրասոսը սկսեց արշավանքը։

         Պարթևստանում Ք․Ա․ 38 թ․ գահը զավթեց Օրոդես II-ի որդի Հրահատը։

         Անտոնիոսը 100-հազարանոց բանակով Ք․Ա․ 36 թ․ սկսեց ռազմարշավը,             սակայն խայտառակ պարտություն կրեց։

         Ք․Ա 34 թ․ Անտոնիոսի զորքերն անակնկալ ներխուժեցին Հայաստան

Մարաթոնյան վազք, խճուղային վազք, թեթև աթլետիկական մրցությունների վազքի ծրագրի ամենաերկար տարածությունը (42 կմ 195 մ)։ Անվանումը ստացել է Մարաթոն տեղանունից։ Մարաթոնյան ճակատամարտիցհետո, ըստ ավանդության, հույն սուրհանդակ զինվորը վազքով, առանց դադարի, հասնում է Աթենք, ավետում հաղթանակի լուրը և անկենդան ընկնում։ Ֆրանսիացի բանասեր Մ. Բրեալի նախաձեռնությամբ

Մարաթոնյան վազքն ընդգրկվեց օլիմպիական խաղերի (Աթենք, 1896) ծրագրում։ Հաղթող դարձավ հույն Ս. Լուիսը։ Համաշխարհային բարձրագույն նվաճումը հավասար է 2 ժամ 8 րոպե 33, 6 վայրկյանի (Դ. Քլեյտոն, Ավսարալիա, 1969)։ Մարաթոնյան վազքի ավանդական միջազգային մրցումներ են անցկացվում Բոստոնում (ԱՄՆ), Վինձորում(Մեծ Բրիտանիա), Կոշիցեում (ՉԺՀ), էնսհեդեում (Նիդերլանդներ), Աթենքում (Հունաստան)։

Հույն-պարսկական պատերազմներ

Հույն-պարսկական պատերազմներ (մ.թ.ա. 499-449 թվականներ, ընդմիջումներով), ռազմական հակամարտություններ Աքեմենյան Պարսկաստանի և հունական քաղաք-պետությունների միջև, որոնք պայքարում էին իրենց անկախության համար։ Հույն-պարսկական պատերազմները երբեմն անվանում են Պարսկական պատերազմներ, և այդ անվանումը սովորաբար վերաբերվում է պարսիկների՝ Բալկանյան թերակղզի արշավների ժամանակներին մ.թ.ա. 490 և մ.թ.ա. 480-479 թթ.^[1]։

Հույն-պարսկական պատերազմների արդյունքում հաստատվել է Աքեմենյան կայսրության տարածքային ընդլայնումը, հին հունական քաղաքակրթությունը մտել է բարգավաճման և սեփական բարձրագույն ձեռքբերումների գոտի։

Հռոմեա-պարթևական պատերազմը

Հռոմեա-պարթևական պատերազմ, 54-64 թվականներին տեղի ունեցած ռազմական հակամարտություն Հռոմեական կայսրության և Պարթևաստանի միջև։ Պատերազմի պատճառը Մեծ Հայքում պարթև Արշակունիներիհաստատումն էր։ Հայ ավագանին սատարում էր պարթևներին, իսկ Հռոմը դեմ էր Հայաստանում պարթևական տերության ազդեցության ուժեղացմանը։ Պատերազմն ընթացել է երկու փուլով և ավարտվել Հռանդեայի հաշտությամբ։

1 թվականին Մեծ Հայքում Արտաշեսյանների դինաստիայի(մ.թ.ա. 189-1) ընդհատումից հետո՝ մինչև 52 թվականը, հռոմեացիների օգնությամբ գահ էին բարձրանում Վիրքի, պարթևների օգնությամբ՝ Ատրպատականի արքայատոհմի ներկայացուցիչները։ Օտարազգի դրածո թագավորները, բացի Զենոնից (18-34), դարձան հայ ավագանու վրիժառության զոհը։ Զենոնը, ով ստացավ նաև Արտաշես անունը, գահակալում էր որպես Զենոն-Արտաշես կամ Արտաշես Գ։ Նա Պոնտոսի արքայական տան ներկայացուցիչ էր, սակայն մեծացել էր Մեծ Հայքում, ծանոթ էր հայկական սովորույթներին և վայելում էր ժողովրդի համակրանքը։ Հռոմեական նշանավոր բանաստեղծ Վերգիլիոսի հետևյալ դիպուկ այլաբանության մեջ՝ «կամուրջներ չհանդուրժող Արաքս»-ում ակնարկվում է հայ ժողովրդի համառ պայքարը նվաճողների դեմ։

Քաղաքական անիշխանության հետևանքով 37 թվականին Մեծ Հայքից անջատվեցին հարավում՝ Հայկական Միջագետքը (27 000 քառ. կմ)՝ Մծբին քաղաքով, որն անցավ Պարթևաստանին և Գոդերձական երկիրը (4 100 քառ. կմ)՝ հյուսիսում, որն էլ անցավ Վիրքին։

Արածանիի ճակատամարտը

Արածանիի ճակատամարտ, տեղի է ունեցել հայկական և հռոմեական զորքերի միջև, Արածանի գետի մոտ։ Մ.թ.ա. 69-ի Տիգրանակերտի ճակատամարտում հռոմեական զորավոր Լուկուլլոսը, չկարողանալով վերջնականապես ընկճել հայկական բանակին, նահանջեց հարավ և վերահաս ձմռանը բանակեց Տիգրան Բ Մեծի դեմ ապստամբած Կորդուք գավառում։ Վճռական ճակատամարտ տալու մտադրությամբ, մ.թ.ա. 68-ի գարնանը Լուկուլլոսն անցավ Հայկական Տավրոսիլեռները և վերսկսեց պատերազմը։ Հայկական բանակը խույս տվեց դաշտային ճակատամարտից՝ միաժամանակ հանկարծակի հակագրոհներով ու լեռնային փոքր կռիվներով խափանելով հակառակորդի մատակարարումը սնունդով ու ջրով։ Հայկական զորքը բաժանված էր երկու մասի. այրուձին գլխավորում էր Տիգրան Բ Մեծը, հետևազորը՝ Միհրդատ VI Պոնտացին։ Հռոմեական զորքը պահվում էր հայկական հետևազորի և հեծելազորի արանքում, որոնցից մեկը մշտապես սպառնում էր նրան թիկունքից։ Լուկուլլոսի բանակը ավելին քան երեք ամիս դեգերեց Տավրոսի լեռների և Արածանիի միջև ընկած տարածություններում։ Հռոմեական լեգեոնները սեպտեմբերի կեսին փորձեցին անցնել Արածանին և շարժվել դեպի Արտաշատ մայրաքաղաքը, հայկական զորքին ճակատամարտի մեջ քաշել՝ իրենց համար ձեռնտու վայրում։ Սակայն հայկական հեծելազորը, Տիգրան Բ Մեծի առաջնորդությամբ, արագ երթով Արածանիի գետանցի մոտ կանխեց հռոմեացիների առաջխաղացումը։ Կողմերն անհապաղ մարտի բռնվեցին։ Հայկական հեծելազորը նախ դիմեց խաբուսիկ փախուստի, բեկելով թշնամու մարտակարգը, ապա սկսեց հակագրոհը։ Հայ թեթևազեն հեծյալները թունավոր ու ճանկավոր նետասլաքներով ծանր կորուստներ պատճառեցին հռոմեացիներին։ Արածանիի ճակատամարտից հետո Լուկուլլոսի բանակի մնացորդները նահանջեցին հարավ և ապաստանեցին Մծբին քաղաքի պարիսպների ետևում։ Հռոմեական նվաճողներից ազատագրվեց ինչպես ամբողջ Հայաստանը, այնպես էլ Պոնտոսի թագավորության զգալի մասը։ Հռոմեացի նշանավոր զորավար Լուկուլլոսը հեղինակազրկվեց՝ Արևելքի գործերը զիջելով Գնեոս Պոմպեոսին։ Պատմիչները վկայում են, որ հռոմեացիներն այնքան դաժան ջարդ էին կրել, որ դեռ երկար ժամանակ սարսափով էին հիշում Արածանիի ճակատամարտը:

Տիգրանակերտի ճակատամարտ

Տիգրանակերտի ճակատամարտ, ռազմական ընդհարում հռոմեական զորքերի և հայկական կայազորի միջև։ Տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 69 թվականի հոկտեմբերի 6-ին Հայաստանի մայրաքաղաք Տիգրանակերտի մոտ։ Պոնտոսում հռոմեական տիրապետությունը տապալելու և իր դաշնակից Միհրդատ VI Եվպատորին գահին վերականգնելու նպատակով Հայոց թագավոր Տիգրան Բ Մեծը նախապատրաստվել է երկու ուղղությամբ մտնել Ասիա հռոմեական մարզը և վճռական ճակատամարտ տալ Եփեսոսի մոտ։ Սակայն, կանխելով Տիգրան Բ Մեծի հարձակումը, մ.թ.ա. 69 թվականի գարնանըհռոմեական 40 հազարանոց բանակը Լուկուլլոսիհրամանատարությամբ Կապադովկիայի վրայով ներխուժել է Հայաստան և պաշարել է Տիգրանակերտը։

Սկսվեց հայ-հռոմեական պատերազմը։ Պատերազմն ընթացել է երկու փուլով՝ մ.թ.ա. 69-67 թվականներ և 66 թվական։ Դրանք միմյանցից տարբերվում են ռազմավարությամբ և ձեռք բերված արդյունքներով։

Հռոմեական զորավար Լուկուլլոսը մշակել էր կայծակնային պատերազմի ծրագիր, որի հիմնական սկզբունքներն էին հանկարծակիությունն ու շեշտակի հարվածը։ Սակայն այն իրագործվեց միայն մասամբ։ Հռոմեական բանակի ներխուժումը Հայաստան իրոք որ անսպասելի էր։ Առանց որևէ դժվարության Լուկուլլոսը գրավեց Ծոփքը և սրընթաց շարժվեց Աղձնիք՝ գրավելու Տիգրանակերտը։ Անհրաժեշտ է նշել, որ այս ծրագիրը կազմված էր հայկական բանակի հնարավորությունները թերագնահատելու, իսկ հռոմեականինը՝ գերագնահատելու սխալ հաշվարկով։ Տիգրանակերտն անակնկալ գրոհով գրավելու ծրագիրը ձախողվեց։ Կայազորը, հայ տաղանդավոր զորավար Մանկայոսի (Մանուկ) հրամանատարությամբ, քաղաքը պաշտպանում էր հմտությամբ։ Գրոհի ձախողումից հետո Լուկուլլոսն ստիպված եղավ պաշարել այն։ Անցնում էին ամիսները, իսկ Տիգրանակերտը շարունակում էր հերոսաբար դիմադրել։ Կայծակնային պատերազմի ծրագիրը տապալվեց։

Լյուցիոս Լուկուլլոս

Լուկուլլոսի ներխուժման լուրը Տիգրան Բ-ն իմացավ հեռավոր Պաղեստինում, ուր կենտրոնացված էին հայկական բանակի գլխավոր հարվածային ուժերը։ Տիգրանը թագավորական գնդով շտապ վերադարձավ Հայաստան, իսկ բանակի հիմնական ուժերը՝ Բագարատ զորավարի հրամանատարությամբ, հետևեցին արքային։ Մինչև Հայաստան հասնելը Տիգրան Բ-ն Լուկուլլոսի դեմ ուղարկեց Մեհրուժան զորավարի փոքրաթիվ, սակայն մարտունակ զորաջոկատը։ Վերջինս հռոմեացիների գերակշիռ ուժերի հետ ընդհարման ժամանակ պարտվեց, իսկ Մեհրուժանն էլ զոհվեց։

Սեպտեմբերի կեսերին Տիգրանի գլխավորած հայկական բանակը մոտեցավ պաշարված Տիգրանակերտին։ Այստեղ էին գտնվում նրա ընտանիքը և գանձարանը։ Հայկական մի զորամաս հանկարծակի ու խիզախ գրոհով մուտք գործեց քաղաք և այնտեղից դուրս բերեց արքայից արքայի ընտանիքն ու գանձերի մեծ մասը։ Այս իրադարձությունն, անշուշտ, բարձրացրեց պաշարվածների ոգին և հավատ ներշնչեց հաղթանակի նկատմամբ։ ժամանեցին հայկական բանակի նորանոր զորամասեր։ Ըստ Ապպիանոսի` Տիգրանին ռազմաջոկատներ էին տրամադրել նաև ենթակա երկրները՝ Ատրպատականը (Մարաստանը), Աղվանքը, Վիրքը, Կորդուքը, Ադիաբենեն և անգամ Պարսից ծոցի արաբները։ Հայկական բանակի թիվը, նույն պատմիչի վկայությամբ, 300 հազար զինվոր էր։ Անշուշտ, սա իրականությանը չհամապատասխանող թվաքանակ է։ Այլ պատմիչներ խոսում են ընդամենը 70-80 հազար զինվորների մասին, այսինքն՝ մոտավորապես այնքան, որքան հռոմեական բանակի զինվորների թիվն էր՝ դաշնակից զորաբանակների հետ միասին։

Հոկտեմբերի 6-ի վաղ առավոտյան սկսվեց Տիգրանակերտի ճակատամարտը։ Լուկուլլոսը հիանալի օգտագործեց հայկական հրամանատարության թույլ տված ռազմավարական սխալներն ու տեղանքի առանձնահատկությունները։ Շրջանցելով Տիգրանի բանակը՝ նա հայոց զորքի թիկունքում կենտրոնացրեց նշանակալից ուժեր, որոնք էլ վճռեցին ճակատամարտի ելքը։ Ենթարկվելով երկկողմանի հարձակման և տալով զգալի կորուստներ՝ հայկական բանակն ստիպված էր նահանջել երկրի խորքը։ Հռոմեացիների հաղթանակը որոշեց նաև Տիգրանակերտի ճակատագիրը։ Կայազորի հույն վարձկանները, կաշառվելով Լուկուլլոսի կողմից, հոկտեմբերի վերջերին ապստամբություն բարձրացնելով, քաղաքի դարպասները բացեցին հակառակորդի առջև։ Նորակառույց ու հարուստ քաղաքը քարուքանդ եղավ ու թալանվեց։ Միայն Լուկուլլոսը ձեռք գցեց ութ հազար տաղանդ արժողությամբ գանձեր։ Տիգրան Բ Մեծի Միջերկրածովյան տերությունը՝ Ասորիք, Փյունիկիա, Կիլիկիա, անցել են Հռոմին։

Չնայած հաղթանակին` ճակատամարտը չի կանխորոշել պատերազմի ելքը. Արածանիի ճակատամարտ մ.թ.ա. 68-ում Լուկուլլոսի բանակը պարտություն է կրել և նահանջել Հայաստանից։

Արտաշատի պայմանագրի նշանակությունը

Արտաշատի պայմանագիր, կնքվել է հռոմեական զորավար Գնեոս Պոմպեոսի և հայոց արքա Տիգրան Մեծի միջև։ Արտաշատի պայմանագրով ավարտվել են մ.թ.ա. 60-ական թթ հայ-հռոմեական պատերազմները։ Մ.թ.ա. 66-ին Հայաստանը եղել է ներքին ու արտաքին անբարենպաստ պայմաններում։ Պոմպեոսից պարտվելով՝ Պոնտոսի Միհրդատ VI Եվպատորթագավորը փորձել է դավադրությամբ հայկական գահին բազմեցնել Տիգրան Բ Մեծի որդիներից մեկին, որ ծնվել էր իր դուստր Կլեոպատրայից՝ հուսալով օգտագործել Հայաստանի ուժերը Հռոմի դեմ նոր արշավանքի համար։ Նրա երկու թոռնորդիները դավադրության անհաջող փորձից հետո սպանվել են, երրորդը՝ Տիգրան Կրտսերը, գործակցել է Պարթևաց Հրահատ III թագավորի հետ, կնության առել նրա դստերը և պարթևական ուժերով հարձակվել Հայաստանի վրա։ Չնայած նա պարտվել է Տիգրան Բ Մեծից և մոր՝ Կլեոպատրայի հետ փախել նախ պապի՝ Միհրդատ VI-ի, ապա Պոմպեոսի մոտ, սակայն Հայաստանում չի վերացել ներքին երկպառակությունների սպառնալիքը։ Հայաստանի վրա միաժամանակ հարձակվել են Հռոմը և Պարթևստանը։ Այս իրավիճակում Տիգրան Բ գերադասում է բանակցել Պոմպեոսի հետ։ Ուժերը պահպանելու և Արևելքում Հռոմի նվաճումները ծավալելու նպատակով Պոմպեոսը հաճությամբ ընդունել է Տիգրանի հաշտության առաջարկը։ Ըստ հաշտության պայմանների, Տիգրանը հրաժարվել է արտաքին նվաճումներից՝ Ասորիքից, Արևելյան Կիլիկիայից, Փյունիկիայից, Կապադովկիայից։ Ծոփքն ու Կորդուքը տրվել են Տիգրան Կրտսերին, որը հոր մահից հետո ժառանգելու էր նրա գահը։ Հայաստանը Հռոմին վճարել է 6000 տաղանդ ռազմատուգանք։ Հայաստանը ճանաչվել է իբրև Հռոմի բարեկամ և դաշնակից։ Այնուհետև Պոմպեոսն աշխատել է թուլացնել պարթևական պետությունը և վանել հայկական գահից Հրահատ III-ի բարեկամ Տիգրան Կրտսերին։ Շուտով Տիգրան Կրտսերը Պոմպեոսի դեմ ընդվզելու, նրան անարգելու մեղադրանքով ձերբակալվել է և ուղարկվել Հռոմ։ Տիգրան Բ Մեծը կրկին Մեծ Հայքինէ միացել Ծոփքն ու Կորդուքը։ Թեև հաշտության պայմանները եղել են ծանր, Հայաստանը չի դարձել Հռոմին վասալ պետություն, չի խախտվել նրա ամբողջականությունը։

Առաջադրանք 6-րդ դասարան, նոյեմբերի 14-20

Posted on Նոյեմբերի 13, 2018

Բեհիսթունի արձանագրությունից

Ուրարտու.Վանի թագավորություն Ք.Ա.IX-VI

Վանի թագավորության ձևավորումը

Վանի թագավորության անվանումը տարբեր աղբյուներում 

Վանի թագավորություն, պետություն Հայկական լեռնաշխարհում՝ մ.թ.ա. 9-6-րդ դարերում։ Թագավորության արքաների թողած արձանագրություններում երկիրը կոչվում է «Բիայնիլի»^[6], երբեմն՝ «Նաիրի», ասորեստանյանաղբյուրներում այն հիշատակվում է որպես «Ուրարտու», իսկ Աստվածաշնչում՝ «Արարատյան թագավորություն» անուններով։

Պետական կառուցվածքը

• Վանի թագավորության արքայացանկ , իրենց գործունեությունը
• Զինված ուժերը

          Հայաստանի զինված ուժերի պատմությունը, հայկական պետականության                կարևորագույն կազմակերպության պատմությունն է: Առանց զինված ուժերի թե՛ անցյալում, թե՛ ներկայումս անհնար է երկրի անկախության ու անվտանգության պաշտպանությունը։ Հազարամյակներ շարունակ, ինչպես ցանկացած այլ պետության, այնպես էլ Հայաստանի զինված ուժերի կոչումը, խնդիրները, կառուցման սկզբունքները, անձնակազմի ուսուցումն ու դաստիարակությունը պայմանավորված են հասարակական, պետական կարգով և պետության քաղաքականությամբ։

• Տնտեսությունը
• Քաղաքաշինությունը/Թեյշեբաինի, Ռուսախինիլի,Տուշպա,Արգիշտիխինիլի, Էրեբունի,Մուսասիր/

Մշակույթը

Հոգևոր ընկալումը

Վանի թագավորության նշանակությունը Հայասատնի պատմության մեջ

Աղբյուրներ՝ Հայոց պատմություն դասագիրք էջ  42-59

Հայոց մայրաքաղաքները,Վան

Վանի թագավորություն/ֆիլմ/ ,

Վանի թագավորություն

Արատտայի մասին

Արատտա, շումերական սեպագրերում հիշատակվող երկիր։ Հիշատակումը կապված է Ուրուքի երկու վաղ թագավորներ Էնմերկարի և Լուգալբանդայի հետ, որոնք նաև կան Շումերի թագավորների ցանկում։

Հայաստանի Մ.թ.ա. III-II հազարամյակների պատմության լուսաբանման համար անգնահատելի տեղեկություններ են հաղորդում Միջագետքի հնագույն՝ շումերական և աքքադական գրավոր հուշարձանները։ Շումերները` աշխարհի առաջին քաղաքակրթություններից մեկի ստեղծողները, մինչև Հարավային Միջագետքըյուրացնելը բնակվել են Միջագետքի հյուսիսային և Հայկական լեռնաշխարհի հարավային շրջաններում։ Հեռանալով այնտեղից` նրանք երկար ժամանակ պահպանել են կապը լեռնաշխարհի հետ։ Այդ իսկ պատճառով մեր լեռնաշխարհի մասին ամենավաղ հիշատակությունները գտնում ենք շումերական գրավոր հուշարձաններում։ Շումերները ստեղծեցին առաջին սեպագիրը, որը Մ.թ.ա. III-II հազարամյակի երկրորդ կեսին նրանցից փոխառեցին սեմական ծագում ունեցող աքքադացիները, իսկ հետագայում այն լայն տարածում ստացավ Առաջավոր Ասիայի երկրներում, այդ թվում՝ Վանի թագավորությունում։ Շումերական բնագրերում հիշատակվում է Արատտա երկիրը։ Արատտան Հայկական լեռնաշխարհի մինչ օրս հայտնի առաջին վաղ պետական կազմավորումն է։ Նրա մասին տեղեկությունները վերաբերում են Ք.ա. XXVIII-XXVII դարերին։

Արատտա, շումերական սեպագրերում հիշատակվող երկիր։ Հիշատակումը կապված է Ուրուքի երկու վաղ թագավորներ Էնմերկարի և Լուգալբանդայի հետ, որոնք նաև կան Շումերի թագավորների ցանկում։

Հայաստանի Մ.թ.ա. III-II հազարամյակների պատմության լուսաբանման համար անգնահատելի տեղեկություններ են հաղորդում Միջագետքի հնագույն՝ շումերական և աքքադական գրավոր հուշարձանները։ Շումերները` աշխարհի առաջին քաղաքակրթություններից մեկի ստեղծողները, մինչև Հարավային Միջագետքըյուրացնելը բնակվել են Միջագետքի հյուսիսային և Հայկական լեռնաշխարհի հարավային շրջաններում։ Հեռանալով այնտեղից` նրանք երկար ժամանակ պահպանել են կապը լեռնաշխարհի հետ։ Այդ իսկ պատճառով մեր լեռնաշխարհի մասին ամենավաղ հիշատակությունները գտնում ենք շումերական գրավոր հուշարձաններում։ Շումերները ստեղծեցին առաջին սեպագիրը, որը Մ.թ.ա. III-II հազարամյակի երկրորդ կեսին նրանցից փոխառեցին սեմական ծագում ունեցող աքքադացիները, իսկ հետագայում այն լայն տարածում ստացավ Առաջավոր Ասիայի երկրներում, այդ թվում՝ Վանի թագավորությունում։ Շումերական բնագրերում հիշատակվում է Արատտա երկիրը։ Արատտան Հայկական լեռնաշխարհի մինչ օրս հայտնի առաջին վաղ պետական կազմավորումն է։ Նրա մասին տեղեկությունները վերաբերում են Ք.ա. XXVIII-XXVII դարերին։

հայկական լեռնաշխարհի առաջին պետությունը դա Արատտան է ք․ա 28-27 դարեր։
օտար լեզուներում Հայաստանը ավելի ճանաչված է Արմենիա Ք․ա 24-23 դարեր։
Հայասա թագավորությունը։Ք․ա երկրորդ հազարամյակի կեսերին խեթերը մեր երկիրը կոչում էին Հայասա, նշանակում է հայերի երկիր։
Ք․ա տասներեքից տասներորդ դարեում ասորական արքաները Հայաստանի հարավում և վանալիճի ավազանում բազմիցս հիշատակում են Նաիրի երկիրը։
Ք․ա իններորդ դարի առաջին կեսին Հայկական լեռնաշխարհի կենտրոնում և հյուսիսում հիշատակվում է ուրարտական պետությունը։

Հին Եգիպտոս

Հին Եգիպտոս, հյուսիսային Աֆրիկայի հինավուրց քաղաքակրություններից մեկը, որը կենտրոնացված էր Նեղոս գետի ստորին հատվածում, որտեղ այժմ տեղակայված է Եգիպտոսը: Նախապատմական Եգիպտոսը համախմբվեց մոտ մ.թ.ա. 3100 թվականին (ըստ եգիպտական պայմանական ժամանակագրության), որը քաղաքականապես միավորեց Վերին և Ստորին Եգիպտոսները՝ Մենեսի գլխավորությամբ (հաճախ նույնականացվում էր Նարմերի հետ): Հին Եգիպտոսի պատմությունը բաժանված է պայմանական ժամանակաշրջաններով. հին թագավորությունը համապատասխանում է Վաղ Բրոնզե դարին, Միջին Թագավորությունը՝ Միջին Բրոնզե դարին և Նոր թագավորությունը՝ Ուշ Բրոնզե դարին: